กมฺมกถาวณฺณนา

สมานกาลาปิ การณผลกิริยา ปุพฺพาปรกาลา วิย วตฺตุํ ยุตฺตาเยวฯ เสยฺยถาปิ ปฏิจฺจสมุปฺปาเท ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘อถ วา’’ติอาทิมาหฯ โจปนกิริยนฺติ วิญฺญตฺติทฺวยํ อาหฯ ตสฺสา หิ จิตฺตสมุฏฺฐานกายสทฺทวาจาหิ กายวจีวิญฺญตฺตีหิ เอว วา ปุริมปุริมาหิ ปวตฺเตตพฺพตฺตา ‘‘กายวาจาหิ โจปนกิริยํ กโรตี’’ติ วุตฺตํ ตพฺพิการานํ ภูตานํ ตถาปวตฺตนโตฯ อถ วา กายวาจาหีติ กายวจีวิญฺญตฺตีหิ ฯ โจปนกิริยนฺติ รูปกายสฺส ถมฺภนจลนกิริยํ อุปาทินฺนกฆฏฺฏนกิริยญฺจฯ เอสา หิ กิริยา ‘‘รูปกายํ ถมฺเภตุํ จาเลตุํ ปจฺจโย ภวิตุํ สมตฺโถ’’ติ, ‘‘อุปาทินฺนกฆฏฺฏนสฺส ปจฺจยภูโต’’ติ จ วุตฺตตฺตา กายวจีวิญฺญตฺตีหิ นิปฺผชฺชตีติฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘โจปนกิริยานิสฺสยภูตา กายวาจา’’ติ, ‘‘กายาทีหิ กรณภูเตหิ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยํ กโรนฺติ วาสิอาทีหิ วิย เฉทนาทิ’’นฺติ จ อิทมฺปิ วจนํ สมตฺถิตํ ภวติฯ น เกวลํ ธรมานตาว สพฺภาโว, อถ โข มคฺเคน อสมุจฺฉินฺนตาปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนิโรธิเตวา’’ติ อาหฯ อสมุจฺฉินฺนตา จ กายาทีนํ ตทุปนิสฺสยกิเลสาสมุจฺเฉเทเนวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘กายาทีหิ กรณภูเตหิ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยํ กโรนฺตี’’ติ เอเตน โจปนาภิชฺฌาทิกิริยานิพฺพตฺติทฺวาเรน เจตนานิพฺพตฺติเยว วุตฺตาติ อิมินา อธิปฺปาเยน ‘‘เอวญฺจ…เป.… ยุชฺชนฺตี’’ติ อาหฯ เอวญฺจ กตฺวา กาเย สติ วาจาย สตีติอาทิวจนํ อนุโลมิตํ โหติฯ ยาย เจตนายาติ กรณนิทฺเทโส ปน กายาทีนํ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยาย จ เจตนาเหตุกตฺตทสฺสนตฺถํ วุตฺโตติฯ

สภาวโต อุปการกโต มคฺเค สติ สพฺภาวโต จ โพชฺฌงฺคา มคฺเค อนฺโตคธาติ อาห ‘‘น จ น สกฺกา’’ติอาทิฯ

กมฺมปถํ อปฺปตฺตานมฺปิ ตํตํทฺวาเร สํสนฺทนนฺติ ยถา กมฺมปถํ ปตฺตานํ, เอวํ กมฺมปถํ อปฺปตฺตานมฺปิ สติปิ ทฺวารนฺตรุปฺปตฺติยํ ยถาสกํ ทฺวาเรเหว นามคฺคหณนฺติ วทนฺติ, เอวํ สติ อฏฺฐกถาย วิโรโธฯ ทุติยตฺถสฺส จ อภาโว สิยา, ตสฺมา ตํตํทฺวาเร สํสนฺทนนฺติ ยสฺมิํ ยสฺมิํ ทฺวาเร กมฺมปถํ อปฺปตฺตา อกุสลเจตนาทโย ปวตฺตา, ตาสํ เตน เตเนว ทฺวาเรน นามคฺคหณํฯ