เมนู

กิญฺจาปิ ปฐมจิตฺเตนปิ ฆฏฺฏนา นิปฺผชฺชติ, เอกสฺเสว ปน พหุโส ปวตฺตเนน อตฺถิ โกจิ วิเสโสติ ปุริมชวนสมุฏฺฐิตาหิ ฆฏฺฏนาหิ ปฏิลทฺธาเสวเนน สตฺตมชวเนน สมุฏฺฐิตา ฆฏฺฏนา ปริพฺยตฺตมกฺขรํ นิพฺพตฺเตตีติ อุปตฺถมฺภนํ นตฺถีติ น สกฺกา วตฺตุํฯ ลทฺธาภิสงฺขาเรน ปน ปฐมจิตฺเตนปิ ฆฏฺฏนา พลวตี โหตีติ อฏฺฐกถายํ ‘‘อุปตฺถมฺภนกิจฺจํ นตฺถี’’ติ วุตฺตํ สิยา, สพฺพเมตํ วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ

วจีกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มโนกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา

‘‘สพฺพายปิ กายวจีวิญฺญตฺติยา กายวจีทฺวารภาโว วิย สพฺพสฺสปิ จิตฺตสฺส มโนทฺวารภาโว สมฺภวตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ อฏฺฐกถายํ ‘‘อยํ นาม มโน มโนทฺวารํ น โหตีติ น วตฺตพฺโพ’’ติ วตฺวา ตํทฺวารวนฺตธมฺมทสฺสนตฺถํ ‘‘อยํ นาม เจตนา’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยสฺส ทฺวารํ มโน, ตํ ทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติฯ ยถา ปน ติวิธจตุพฺพิธกายวจีกมฺมานํ ทฺวารภาวโต กายกมฺมทฺวารวจีกมฺมทฺวารานิ วุตฺตานิ, เอวํ มโนกมฺมนฺติ วุตฺตอภิชฺฌาทีนํ ทฺวารภาวโต วฏฺฏเหตุภูตโลกิยกุสลากุสลสมฺปยุตฺตมโน เอว มโนกมฺมทฺวารนฺติ สนฺนิฏฺฐานํ กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เจตนาย อตฺตโน กิจฺจํ อารทฺธาย สมฺปยุตฺตาปิ ตํ ตํ สกิจฺจํ อารภนฺตีติ สา เน สกิจฺเจ ปวตฺเตติ นาม, ตถา ปวตฺเตนฺตี จ สมฺปยุตฺเต เอกสฺมิํ อารมฺมเณ อวิปฺปกิณฺเณ กโรติ พฺยาปาเรติ จาติ วุจฺจติ, ตถา สมฺปยุตฺตานํ ยถาวุตฺตํ อวิปฺปกิณฺณกรณํ สมฺปิณฺฑนํ อายูหนํ พฺยาปาราปาทนํ พฺยาปารณํ เจตยนนฺติ อายูหนเจตยนานํ นานตฺตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ผสฺสาทิธมฺเมหี’’ติอาทิมาหฯ ตถากรณนฺติ ยถา ผสฺสาทโย สกสกกิจฺเจ ปสุตา ภวนฺติ, ตถา กรณํฯ เตเนว ยถาวุตฺเตน อวิปฺปกิณฺณพฺยาปารณากาเรน สมฺปยุตฺตานํ กรณํ ปวตฺตนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ กมฺมกฺขยกรตฺตาติ กมฺมกฺขยกรมนสฺส กมฺมทฺวารภาโว น ยุชฺชตีติ อธิปฺปาโยฯ ยโต ‘‘กมฺมปถกถา โลกิยา เอวา’’ติ วทนฺติฯ

มโนกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กมฺมกถาวณฺณนา

สมานกาลาปิ การณผลกิริยา ปุพฺพาปรกาลา วิย วตฺตุํ ยุตฺตาเยวฯ เสยฺยถาปิ ปฏิจฺจสมุปฺปาเท ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘อถ วา’’ติอาทิมาหฯ โจปนกิริยนฺติ วิญฺญตฺติทฺวยํ อาหฯ ตสฺสา หิ จิตฺตสมุฏฺฐานกายสทฺทวาจาหิ กายวจีวิญฺญตฺตีหิ เอว วา ปุริมปุริมาหิ ปวตฺเตตพฺพตฺตา ‘‘กายวาจาหิ โจปนกิริยํ กโรตี’’ติ วุตฺตํ ตพฺพิการานํ ภูตานํ ตถาปวตฺตนโตฯ อถ วา กายวาจาหีติ กายวจีวิญฺญตฺตีหิ โจปนกิริยนฺติ รูปกายสฺส ถมฺภนจลนกิริยํ อุปาทินฺนกฆฏฺฏนกิริยญฺจฯ เอสา หิ กิริยา ‘‘รูปกายํ ถมฺเภตุํ จาเลตุํ ปจฺจโย ภวิตุํ สมตฺโถ’’ติ, ‘‘อุปาทินฺนกฆฏฺฏนสฺส ปจฺจยภูโต’’ติ จ วุตฺตตฺตา กายวจีวิญฺญตฺตีหิ นิปฺผชฺชตีติฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘โจปนกิริยานิสฺสยภูตา กายวาจา’’ติ, ‘‘กายาทีหิ กรณภูเตหิ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยํ กโรนฺติ วาสิอาทีหิ วิย เฉทนาทิ’’นฺติ จ อิทมฺปิ วจนํ สมตฺถิตํ ภวติฯ น เกวลํ ธรมานตาว สพฺภาโว, อถ โข มคฺเคน อสมุจฺฉินฺนตาปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนิโรธิเตวา’’ติ อาหฯ อสมุจฺฉินฺนตา จ กายาทีนํ ตทุปนิสฺสยกิเลสาสมุจฺเฉเทเนวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘กายาทีหิ กรณภูเตหิ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยํ กโรนฺตี’’ติ เอเตน โจปนาภิชฺฌาทิกิริยานิพฺพตฺติทฺวาเรน เจตนานิพฺพตฺติเยว วุตฺตาติ อิมินา อธิปฺปาเยน ‘‘เอวญฺจ…เป.… ยุชฺชนฺตี’’ติ อาหฯ เอวญฺจ กตฺวา กาเย สติ วาจาย สตีติอาทิวจนํ อนุโลมิตํ โหติฯ ยาย เจตนายาติ กรณนิทฺเทโส ปน กายาทีนํ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยาย จ เจตนาเหตุกตฺตทสฺสนตฺถํ วุตฺโตติฯ

สภาวโต อุปการกโต มคฺเค สติ สพฺภาวโต จ โพชฺฌงฺคา มคฺเค อนฺโตคธาติ อาห ‘‘น จ น สกฺกา’’ติอาทิฯ

กมฺมปถํ อปฺปตฺตานมฺปิ ตํตํทฺวาเร สํสนฺทนนฺติ ยถา กมฺมปถํ ปตฺตานํ, เอวํ กมฺมปถํ อปฺปตฺตานมฺปิ สติปิ ทฺวารนฺตรุปฺปตฺติยํ ยถาสกํ ทฺวาเรเหว นามคฺคหณนฺติ วทนฺติ, เอวํ สติ อฏฺฐกถาย วิโรโธฯ ทุติยตฺถสฺส จ อภาโว สิยา, ตสฺมา ตํตํทฺวาเร สํสนฺทนนฺติ ยสฺมิํ ยสฺมิํ ทฺวาเร กมฺมปถํ อปฺปตฺตา อกุสลเจตนาทโย ปวตฺตา, ตาสํ เตน เตเนว ทฺวาเรน นามคฺคหณํฯ