ติวิธรูปสงฺคหวณฺณนา

[585] วิญฺญตฺติทุโก จาติ จ-สทฺเทน จิตฺตสหภุจิตฺตานุปริวตฺติทุกาปิ สงฺคหิตาติ เวทิตพฺพาฯ สกฺกา หิ เอเตน นเยน…เป.… วิญฺญาตุนฺติ เอตฺถ ปญฺจวีสาย ตาว วตฺถุทุเกสุ ปฐมทุกปญฺจกาทโย จุทฺทสหิปิ ปกิณฺณกทุเกหิ อวสิฏฺเฐหิ วตฺถุทุเกหิ ปญฺจวีสาย อารมฺมณทุเกหิ ปญฺจหิ พาหิรายตนทุเกหิ รูปธาตุทุกาทีหิ ปญฺจหิ ธาตุทุเกหิ ปจฺฉิมเกหิ ตีหิ อินฺทฺริยทุเกหิ ทฺวาทสหิปิ สุขุมรูปทุเกหิ ปฐมาทิวชฺเชหิ อวสิฏฺเฐหิ อายตนธาตุอินฺทฺริยทุเกหิ จ โยชนํ คจฺฉนฺติฯ ปญฺจวีสาย ปน อารมฺมณทุเกสุ ปุริมโก ทุกปญฺจโก อุปาทินฺนอุปาทินฺนุปาทานิยสนิทสฺสนจิตฺตสมุฏฺฐานจิตฺตสหภุจิตฺตานุปริวตฺติทุกวชฺเชหิ ปกิณฺณกทุเกหิ สพฺเพหิปิ วตฺถุทุเกหิ รูปายตนรูปธาตุทุกวชฺเชหิ อายตนธาตุทุเกหิ สพฺเพหิปิ อินฺทฺริยทุกสุขุมรูปทุเกหิ โยชนํ คจฺฉติฯ ทุติยทุกปญฺจกาทีสุ ยถากฺกมํ สทฺทายตนสทฺทธาตุทุกาทโย โยชนํ น คจฺฉนฺติ, รูปายตนรูปธาตุทุกาทโย คจฺฉนฺติฯ ปกิณฺณกทุเกสุ สนิทสฺสนทุกญฺจาติ อยเมว วิเสโสฯ ยถา จ วตฺถุทุเกสุ, เอวํ จกฺขายตนจกฺขุธาตุจกฺขุนฺทฺริยาทิทุกปญฺจเกสุฯ ยถา จ อารมฺมณทุเกสุ, เอวํ รูปายตนรูปธาตุอาทิทุกปญฺจเกสุ ติกโยชนาฯ อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริยชีวิตินฺทฺริยทุกา สุขุมรูปทุกา จ สพฺเพหิปิ ทุเกหิ โยชนํ คจฺฉนฺตีติ เอวํ ตาว ติกโยชนา เวทิตพฺพาฯ นนุ จายมฺปิ โยชนา ภควตา น เทสิตาติ น กาตพฺพาติ? นยิทํ เอกนฺติกํฯ กสฺมา? ภควตา ทินฺนนเยน โยชนาปิ ภควโตเยว เทสนาฯ ตถา หิ วุตฺตํ มาติกาวณฺณนายํ (ธ. ส. อฏฺฐ. 1-6) ‘‘เหตู เจว ธมฺมา อเหตุกา จาติ อิทมฺปิ สมฺภวตี’’ติอาทิฯ สมฺภโว หิ คหณสฺส การณนฺติ จฯ

ติวิธรูปสงฺคหวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุพฺพิธาทิรูปสงฺคหวณฺณนา

[586] จิตฺตโต เอว สมุฏฺฐาตีติ จิตฺตสมุฏฺฐานนฺติ อิมเมว อตฺถํ คเหตฺวา ‘‘วิญฺญตฺติทุกาทีหิ สมานคติโก จิตฺตสมุฏฺฐานทุโก’’ติ วุตฺตํ ฯ วินิวตฺติเต หิ สามญฺเญ ยํ รูปํ ชนกปจฺจเยสุ จิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตโต เอว สมุฏฺฐาตีติฯ วิญฺญตฺติทุกาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน จิตฺตสหภุจิตฺตานุปริวตฺติทุเก สงฺคณฺหาติฯ ลพฺภมาโนติ ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ จิตฺตสมุฏฺฐานํ, อตฺถิ น จิตฺตสมุฏฺฐานํฯ ยํ ตํ รูปํ นุปาทา, ตํ อตฺถิ จิตฺตสมุฏฺฐานํ, อตฺถิ น จิตฺตสมุฏฺฐานนฺติ เอวํ ลพฺภมาโนฯ สนิทสฺสนทุกาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน สปฺปฏิฆมหาภูตทุกาทโย สงฺคณฺหาติฯ เตนาติ จิตฺตสมุฏฺฐานทุเกนฯ ตสฺสาติ จิตฺตสมุฏฺฐานทุกสฺเสวฯ อญฺเญ ปนาติ วิญฺญตฺติจิตฺตสมุฏฺฐานจิตฺตสหภุจิตฺตานุปริวตฺติทุเกหิ อญฺเญปิ ปกิณฺณกทุกาฯ

สทฺทายตนสฺส เอกนฺตโต อนุปาทินฺนตฺตา ‘‘โสตสมฺผสฺสารมฺมณทุกาทโย วชฺเชตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ จตุกฺกา ลพฺภนฺตีติ ยํ ตํ รูปํ อุปาทินฺนํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํฯ ยํ ตํ รูปํ อนุปาทินฺนํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณนฺติ เอวมาทโย สพฺพารมฺมณพาหิรายตนาทิลพฺภมานทุเกหิ โยชนายํ จตุกฺกา ลพฺภนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ อวเสเสหีติ อารมฺมณพาหิรายตนรูปธาตุทุกาทิโต ลพฺภมานทุเกหีติ วุตฺตทุกราสิโต อวเสเสหิฯ เตสนฺติ อุปาทินฺนอุปาทินฺนุปาทานิยจิตฺตสมุฏฺฐานทุกานํฯ อญฺเญสนฺติ อุปาทินฺนทุกาทิโต อญฺเญสํ อุปาทาทุกาทีนํฯ วตฺถุทุกาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน จกฺขายตนทุกาทโย สงฺคณฺหาติฯ เอตฺถาปิ อวเสเสหิ เตสํ อญฺเญสญฺจ โยชนาย จตุกฺกา น ลพฺภนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

จตุพฺพิธาทิรูปสงฺคหวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รูปวิภตฺติ

เอกกนิทฺเทสวณฺณนา

[594] ปถวีอาทีนํ ธมฺมานํ รุปฺปนสภาโว วิย น เหตุอาทิภาโวปิ สาธารโณติ น เหตูสุ วิภชิตพฺโพติ วุตฺตํ ‘‘อวิชฺชมานวิภาคสฺสา’’ติฯ ตสฺส ปน วิภาคาภาวทสฺสนสรูปทสฺสนเมว นิทฺเทโสฯ เอวญฺจ กตฺวา นิพฺพานสฺสปิ วิภาครหิตตฺตา ‘‘อสงฺขตา ธาตู’’ติ เอตฺตกเมว นิทฺเทสวเสน วุตฺตํฯ