[268] อากาเส ปวตฺติตวิญฺญาณาติกฺกมโต ตติยาติ ปทุทฺธารํ กตฺวา ยุตฺติโต อาคมโต จ ตทตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ตทติกฺกมโต หี’’ติอาทิมาหฯ อารุปฺปสมาปตฺตีนํ อารมฺมณาติกฺกเมน ปตฺตพฺพตฺตา วิเสสโต อารมฺมเณ โทสทสฺสนํ ตเทว อติกฺกมิตพฺพนฺติ อยํ ยุตฺติ, อารมฺมเณ ปน อติกฺกนฺเต ตทารมฺมณํ ฌานมฺปิ อติกฺกนฺตเมว โหติฯ ภาวนาย อารมฺมณสฺส วิคมนํ อปนยนํ วิภาวนาฯ ปาฬิยนฺติ วิภงฺเคฯ นนุ จ ปาฬิยํ ‘‘ตญฺเญว วิญฺญาณ’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺตํ ‘‘น อากาสานญฺจายตนวิญฺญาณ’’นฺติฯ ‘‘น ตญฺเญววิญฺญาณนฺติ วิเสสวจเนน อยมตฺโถ สิทฺโธ’’ติ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิญฺญาณญฺจายตน’’นฺติอาทิมาหฯ

อรูปาวจรกุสลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เตภูมกกุสลวณฺณนา

[269] สตฺตหิ มหาวาเรหีติ ปฏิจฺจสหชาตปจฺจยนิสฺสยสํสฏฺฐสมฺปยุตฺตปญฺหาวาเรหิ อนุโลมปจฺจนียอนุโลมปจฺจนียปจฺจนียานุโลมาทินยา อนุโลมาทินยาฯ ภารทฺวาชโคตมาทโย อฏฺฐจตฺตาลีส โลเก โคตฺตานิ มูลภูตานิ, ตถา กฏฺฐกลาปาทโย อฏฺฐจตฺตาลีเสว จรณานีติ อาห ‘‘อฏฺฐจตฺตาลีส’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ เตสนฺติ ภพฺพาภพฺพานํฯ ทฺวารสีเสน ทฺวารวนฺตานิ คยฺหนฺตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘ตํตํทฺวารานิ วา กายาทีนี’’ติฯ อจิตฺตีกาเรน วา กตํ หีนํ, อชฺฌุเปกฺขเนน กตํ มชฺฌิมํ, สกฺกจฺจกตํ ปณีตํฯ อามิสกิญฺชกฺขาทิเหตุ วา กตํ หีนํ, ปุญฺญผลกามตาย กตํ มชฺฌิมํ, กตฺตพฺพมิจฺเจว อริยภาเว ฐิเตน กตํ ปณีตํฯ ภวสมฺปตฺติโลเภน วา ปวตฺติตํ หีนํ, อโลภชฺฌาสเยน ปวตฺติตํ มชฺฌิมํ, ปรหิตาย ปวตฺติตํ ปณีตํฯ ปริตฺตกตํ วา หีนํ, มตฺตโส กตํ มชฺฌิมํ, อธิมตฺตโส กตํ ปณีตํฯ มหคฺคเตสุ ปน ปฏิลทฺธมตฺตํ หีนํ, นาติสุภาวิตํ มชฺฌิมํ, สุภาวิตํ วสิปฺปตฺตํ ปณีตํฯ อิเมสุปิ เอเกกสฺส หีนาทิกสฺส อายูหนนานตฺตาทิวเสน หีนาทิเภโท ลพฺภติเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ สมฺปยุตฺตธมฺมานํ วเสนาติ โย จิตฺตปฺปภาวิโต จิตฺตสมฺปยุตฺตานํ จิตฺตาธิปเตยฺยภาโว, โส ตํนิมิตฺเต จิตฺเต อุปจริโตติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถฯ

เตภูมกกุสลวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ