อสุภกถาวณฺณนา

[263] ‘‘เอกาหมตํ วา ทฺวีหมตํ วา’’ติอาทินา (ที. นิ. 2.379; ม. นิ. 1.112) วุตฺตาสุ นวสุ สิวถิกาสุ วณฺณวเสน ปวตฺตชฺฌานํ สิวถิกาวณฺณชฺฌานํฯ นนุ เจตสฺส วณฺณกสิเณหิ คหณํ ยุตฺตํ, น อสุเภหีติ? น, สิวถิกาวณฺณํ อุปมํ กตฺวา อตฺตโน กาเย ปฏิกูลตฺตํ อมุญฺจิตฺวาว วณฺณวเสน ปวตฺตนโต ฯ เตเนวาห ‘‘ปฏิกูลมนสิการสามญฺเญนา’’ติฯ อยมตฺโถ สิวถิกาวณฺณชฺฌานสฺสาติ เอตฺถาปิ โยเชตพฺโพติ วิภาเวนฺโต ‘‘ตมฺปี’’ติอาทิมาหฯ

อสุภกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รูปาวจรกุสลวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อรูปาวจรกุสลกถาวณฺณนา

[265] รูปนิมิตฺตนฺติ รูปเหตุ รูปาธิกรณํฯ รูปารูปนิมิตฺเตสูติ รูปธมฺเมสุ จ ปถวีกสิณาทินิมิตฺเตสุ จฯ ตทารมฺมณชฺฌาเนสูติ เอตฺถ ตํ-สทฺเทน รูปนิมิตฺตํ ปจฺจามสติ รูปมฺปิ วา รูปธมฺมารมฺมณานมฺปิ รูปาวจรชฺฌานานํ สมฺภวโตฯ รูปาทีสูติ รูปารูปนิมิตฺตตทารมฺมณชฺฌาเนสุ รูปปฏิพทฺธธมฺเมสุ จฯ อนาวชฺชิตุกามตาทินาติ อาทิ-สทฺเทน อสมาปชฺชิตุกามตาทิํ สงฺคณฺหาติฯ

จุติโต อุทฺธํ อุปฺปตฺติรหานํ…เป.… อนุปฺปตฺติธมฺมตาปาทเนน สมติกฺกโมติ เอเตน สมติกฺกมิตพฺพตฺเตน รูปาวจรกุสลานํ รูปาวจรวิปากกิริเยหิ วิเสสาภาวํ ทสฺเสติ อนธิคตภาวโตฯ เยสญฺหิ รูปสญฺญาทีนํ อรูปภาวนาย สมติกฺกมาทิโก ลพฺภติ, เต ทสฺเสตุํ ‘‘อรูปภาวนาย อภาเว จุติโต อุทฺธํ อุปฺปตฺติรหาน’’นฺติ วุตฺตนฺติฯ ยาติ เอกนฺตรูปนิสฺสิตา อวสิฏฺฐปริตฺตวิปากสญฺญาทโยฯ

อาเนญฺชสนฺตสมาปตฺติสุขานุภวนภววิเสสูปปชฺชนาทโย อารุปฺปสมาปตฺตีนํ อตฺถาติ อาห ‘‘รูปสญฺญา…เป.… น อตฺโถ’’ติฯ

อิธ อุคฺฆาฏิตกสิณวเสน ปริตฺตานนฺตตา โหติ นิปฺปริยายเทสนตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ยทิ เอวํ ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิเต กถมากาสานญฺจายตนวจนนฺติ? ตตฺถาปิ อนนฺตผรณสพฺภาวโตฯ เตเนวาห ‘‘อนนฺตผรณตาสพฺภาเว’’ติฯ ยทิ สพฺพตฺถ อนนฺตผรณตา อตฺถิ, อถ กสฺมา ‘‘อนนฺโต อากาโส’’ติ น วุตฺตนฺติ อาห ‘‘สมยววตฺถาปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปฏิปตฺตีติ ฌานภาวนาการมาหฯ

[266] อุคฺฆาฏภาโว อุคฺฆาฏิมํฯ ยถา ปากิมํฯ

[268] อากาเส ปวตฺติตวิญฺญาณาติกฺกมโต ตติยาติ ปทุทฺธารํ กตฺวา ยุตฺติโต อาคมโต จ ตทตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ตทติกฺกมโต หี’’ติอาทิมาหฯ อารุปฺปสมาปตฺตีนํ อารมฺมณาติกฺกเมน ปตฺตพฺพตฺตา วิเสสโต อารมฺมเณ โทสทสฺสนํ ตเทว อติกฺกมิตพฺพนฺติ อยํ ยุตฺติ, อารมฺมเณ ปน อติกฺกนฺเต ตทารมฺมณํ ฌานมฺปิ อติกฺกนฺตเมว โหติฯ ภาวนาย อารมฺมณสฺส วิคมนํ อปนยนํ วิภาวนาฯ ปาฬิยนฺติ วิภงฺเคฯ นนุ จ ปาฬิยํ ‘‘ตญฺเญว วิญฺญาณ’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺตํ ‘‘น อากาสานญฺจายตนวิญฺญาณ’’นฺติฯ ‘‘น ตญฺเญววิญฺญาณนฺติ วิเสสวจเนน อยมตฺโถ สิทฺโธ’’ติ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิญฺญาณญฺจายตน’’นฺติอาทิมาหฯ

อรูปาวจรกุสลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เตภูมกกุสลวณฺณนา

[269] สตฺตหิ มหาวาเรหีติ ปฏิจฺจสหชาตปจฺจยนิสฺสยสํสฏฺฐสมฺปยุตฺตปญฺหาวาเรหิ อนุโลมปจฺจนียอนุโลมปจฺจนียปจฺจนียานุโลมาทินยา อนุโลมาทินยาฯ ภารทฺวาชโคตมาทโย อฏฺฐจตฺตาลีส โลเก โคตฺตานิ มูลภูตานิ, ตถา กฏฺฐกลาปาทโย อฏฺฐจตฺตาลีเสว จรณานีติ อาห ‘‘อฏฺฐจตฺตาลีส’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ เตสนฺติ ภพฺพาภพฺพานํฯ ทฺวารสีเสน ทฺวารวนฺตานิ คยฺหนฺตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘ตํตํทฺวารานิ วา กายาทีนี’’ติฯ อจิตฺตีกาเรน วา กตํ หีนํ, อชฺฌุเปกฺขเนน กตํ มชฺฌิมํ, สกฺกจฺจกตํ ปณีตํฯ อามิสกิญฺชกฺขาทิเหตุ วา กตํ หีนํ, ปุญฺญผลกามตาย กตํ มชฺฌิมํ, กตฺตพฺพมิจฺเจว อริยภาเว ฐิเตน กตํ ปณีตํฯ ภวสมฺปตฺติโลเภน วา ปวตฺติตํ หีนํ, อโลภชฺฌาสเยน ปวตฺติตํ มชฺฌิมํ, ปรหิตาย ปวตฺติตํ ปณีตํฯ ปริตฺตกตํ วา หีนํ, มตฺตโส กตํ มชฺฌิมํ, อธิมตฺตโส กตํ ปณีตํฯ มหคฺคเตสุ ปน ปฏิลทฺธมตฺตํ หีนํ, นาติสุภาวิตํ มชฺฌิมํ, สุภาวิตํ วสิปฺปตฺตํ ปณีตํฯ อิเมสุปิ เอเกกสฺส หีนาทิกสฺส อายูหนนานตฺตาทิวเสน หีนาทิเภโท ลพฺภติเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ สมฺปยุตฺตธมฺมานํ วเสนาติ โย จิตฺตปฺปภาวิโต จิตฺตสมฺปยุตฺตานํ จิตฺตาธิปเตยฺยภาโว, โส ตํนิมิตฺเต จิตฺเต อุปจริโตติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถฯ

เตภูมกกุสลวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ