ปฐมชฺฌานกถาวณฺณนา

[160] อุตฺตรปทโลปํ กตฺวา ‘‘รูปภโว รูป’’นฺติ วุตฺโต, ‘‘รูปี รูปานิ ปสฺสติ (ม. นิ. 2.248; 3.312; ธ. ส. 248; ปฏิ. ม. 1.209), รูปราโค’’ติอาทีสุ (ธ. ส. 363) วิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปโยคสมฺปาทิตสฺส รูปชฺฌานสฺส รูปภวาติกฺกมสฺสปิ อุปายภาวโต ยถา รูปูปปตฺติยา เอว มคฺโคติ อยํ นิยโม น ยุชฺชติ, เอวํ ปจฺจยนฺตรวิกลตาทีหิ รูปูปปตฺติยา อนภินิปฺผาทกสฺสปิ อตฺถิภาวโต รูปูปปตฺติยา มคฺโค เอวาติ อยมฺปิ นิยโม น ยุชฺชติฯ เอวญฺจ สติ ยเทว รูปูปปตฺติยา นิปฺผาทกํ, ตสฺเสว สมฺปยุตฺตสฺส รูปาวจรกุสลภาโว, น อนภินิปฺผาทกสฺสาติ อยมตฺโถ อาปนฺโนติ โจทนํ สมุฏฺฐาเปติ น สพฺพสฺส กุสลชฺฌานสฺสาติอาทินาฯ ตตฺถ สามญฺญสทฺโทปิ อธิการวเสน วิเสสนิทฺทิฏฺโฐ โหตีติ ‘‘กุสลชฺฌานสฺส มคฺคภาโว’’ติ วุตฺตํฯ

รูปูปปตฺติชนกสภาโว รูปภววิปจฺจนสภาโวติ ตสฺสปิ วิปากธมฺมภาเว สติปิ สพฺพกุสลากุสลสาธารณํ วิปากธมฺมภาวสามญฺญํ ‘‘วิปากธมฺมภาโว วิยา’’ติ อุทาหรณภาเวน วุตฺตํฯ สามญฺญมฺปิ หิ วิเสสโต ภินฺนํ กตฺวา โวหรียตีติฯ สพฺพสมาโนติ รูปูปปตฺติยา นิปฺผาทกสฺส ปจฺจยนฺตรวิกลตาทีหิ อนิปฺผาทกสฺส จ สพฺพสฺส ยถาธิคตสฺส ฌานสฺส สาธารโณฯ เอเตน อุตฺตรปทาวธารณสฺส ปริคฺคหิตตํ ทสฺเสติฯ ‘‘อิโต อญฺโญ มคฺโค นาม นตฺถี’’ติ อิมินาปิ สชาติยา สาธารโณ อญฺญชาติวินิวตฺติยา อนญฺญสาธารโณ อิมสฺส ฌานสฺส รูปูปปตฺติยา อุปายภาโว วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ อิตเร ทฺเว สทฺธา หิรี จฯ ยทิ ปฏิปทาย สาเธตพฺพโต ปุคฺคลปุพฺพงฺคมาย เทสนาย ภาเวนฺเตน สมยววตฺถานํ กตํฯ ปฏิปทารหิเตสุ กถนฺติ อาห ‘‘เกสญฺจี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เกสญฺจีติ สมถภาวนาย กตาธิการานํฯ เตสญฺหิ มคฺคาธิคมนโต ปุพฺเพ อนธิคตชฺฌานานํ ปฏิสมฺภิทาทโย วิย มคฺคาธิคเมเนว ตานิ สมิชฺฌนฺติฯ

อญฺญานีติ อริยมคฺคสิทฺธิโต อญฺญานิฯ เตสุปีติ อริยมคฺเคน สิทฺธตฺตา ปฏิปทารหิเตสุปิฯ นนุ จ อริยมคฺคสิทฺธสฺสปิ อาคมนวเสน ปฏิปทา อุปลพฺภติเยวฯ