เมนู

ยทิ อุปตฺถมฺภโก อิธ ปจฺจโยติ อธิปฺเปโต, กพฬีการาหารสฺส ตาว โหตุ, อิตเรสํ กถนฺติ อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิ สหชาตาทิปจฺจเยติ สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตปจฺจเย วทติ, มหาจตุกฺกํ วา, เอเกนากาเรนาติ รูปารูปานํ อุปตฺถมฺภกตฺเตน อุปการกภาวมาหฯ โส เอว จ เนสํ อาหรณกิจฺจํฯ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณ’’นฺติ วจนโต เจตนาย วิญฺญาณสฺส ปจฺจยภาโว สาติสโยติ อาห ‘‘วิญฺญาณํ วิเสเสนา’’ติฯ

ยถาคตมคฺโคติ วุตฺโต การณผลานํ อเภทูปจาเรนาติ ทฏฺฐพฺพํ, นานากฺขณิโก อฏฺฐงฺคิกมคฺโค อุปนิสฺสโย เอตสฺสาติ อฏฺฐงฺคิกมคฺคูปนิสฺสโยฯ อริยมคฺคสฺส ยถาคตมคฺคปริยาโย วุจฺจมาโน ตสฺส ยา ปุริมกาลภูตา อเภโทปจารสิทฺธา อาคมนาวตฺถา ตโต นาติวิลกฺขณาติ อิมมตฺถํ วิภาเวตีติ อาห ‘‘ปุพฺพภาค…เป.… ทีปิตา’’ติฯ วิญฺญาณสฺส จิตฺตวิจิตฺตตา วิชานนภาววิเสสา เอวาติ อาห ‘‘วิชานนเมว จิตฺตวิจิตฺตตา’’ติฯ เวทนากฺขนฺธาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘ทฺวายตนานิ โหนฺตี’’ติอาทีสุ วุตฺตมนายตนาทโยปิ สงฺคณฺหาติฯ ตปฺปฏิกฺเขโปติ ตสฺส ชาตินิทฺเทสภาวสฺส ปฏิกฺเขโปฯ กโต โหตีติ เอเตน อาหารินฺทฺริยฌานมคฺคผลเหตุโย ยตฺตกา อิมสฺมิํ จิตฺเต ลพฺภนฺติ, เต สพฺเพปิ ‘‘เอโก วิญฺญาณาหาโร โหตี’’ติอาทินา อวุตฺตาปิ อตฺถโต วุตฺตาเยวาติ ทสฺเสติฯ เอส นโย อญฺญตฺถาปิฯ

โกฏฺฐาสวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สุญฺญตวาราทิวณฺณนา

[121-145] ยถาวุตฺเต สมเยติ วุตฺตปฺปการสมูเหฯ

[146] อุสฺสาหนํ เปสนํ นิโยชนํฯ

[156-159] นาติสมาหิตายาติ นานาวชฺชนูปจารํ สนฺธาย วทติฯ เยวาปนเกหิปิ นิพฺพิเสสตํ ทสฺเสติ กรุณามุทิตานมฺปิ อุปฺปชฺชนโตฯ

กายวจีกิริยา กายวจีปวตฺติ, วิญฺญตฺติ เอว วาฯ อสมตฺตภาวนนฺติ ปุพฺพภาคภาวนมาหฯ

กามาวจรกุสลวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รูปาวจรกุสลํ

จตุกฺกนโย

ปฐมชฺฌานกถาวณฺณนา

[160] อุตฺตรปทโลปํ กตฺวา ‘‘รูปภโว รูป’’นฺติ วุตฺโต, ‘‘รูปี รูปานิ ปสฺสติ (ม. นิ. 2.248; 3.312; ธ. ส. 248; ปฏิ. ม. 1.209), รูปราโค’’ติอาทีสุ (ธ. ส. 363) วิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปโยคสมฺปาทิตสฺส รูปชฺฌานสฺส รูปภวาติกฺกมสฺสปิ อุปายภาวโต ยถา รูปูปปตฺติยา เอว มคฺโคติ อยํ นิยโม น ยุชฺชติ, เอวํ ปจฺจยนฺตรวิกลตาทีหิ รูปูปปตฺติยา อนภินิปฺผาทกสฺสปิ อตฺถิภาวโต รูปูปปตฺติยา มคฺโค เอวาติ อยมฺปิ นิยโม น ยุชฺชติฯ เอวญฺจ สติ ยเทว รูปูปปตฺติยา นิปฺผาทกํ, ตสฺเสว สมฺปยุตฺตสฺส รูปาวจรกุสลภาโว, น อนภินิปฺผาทกสฺสาติ อยมตฺโถ อาปนฺโนติ โจทนํ สมุฏฺฐาเปติ น สพฺพสฺส กุสลชฺฌานสฺสาติอาทินาฯ ตตฺถ สามญฺญสทฺโทปิ อธิการวเสน วิเสสนิทฺทิฏฺโฐ โหตีติ ‘‘กุสลชฺฌานสฺส มคฺคภาโว’’ติ วุตฺตํฯ

รูปูปปตฺติชนกสภาโว รูปภววิปจฺจนสภาโวติ ตสฺสปิ วิปากธมฺมภาเว สติปิ สพฺพกุสลากุสลสาธารณํ วิปากธมฺมภาวสามญฺญํ ‘‘วิปากธมฺมภาโว วิยา’’ติ อุทาหรณภาเวน วุตฺตํฯ สามญฺญมฺปิ หิ วิเสสโต ภินฺนํ กตฺวา โวหรียตีติฯ สพฺพสมาโนติ รูปูปปตฺติยา นิปฺผาทกสฺส ปจฺจยนฺตรวิกลตาทีหิ อนิปฺผาทกสฺส จ สพฺพสฺส ยถาธิคตสฺส ฌานสฺส สาธารโณฯ เอเตน อุตฺตรปทาวธารณสฺส ปริคฺคหิตตํ ทสฺเสติฯ ‘‘อิโต อญฺโญ มคฺโค นาม นตฺถี’’ติ อิมินาปิ สชาติยา สาธารโณ อญฺญชาติวินิวตฺติยา อนญฺญสาธารโณ อิมสฺส ฌานสฺส รูปูปปตฺติยา อุปายภาโว วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ อิตเร ทฺเว สทฺธา หิรี จฯ ยทิ ปฏิปทาย สาเธตพฺพโต ปุคฺคลปุพฺพงฺคมาย เทสนาย ภาเวนฺเตน สมยววตฺถานํ กตํฯ ปฏิปทารหิเตสุ กถนฺติ อาห ‘‘เกสญฺจี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เกสญฺจีติ สมถภาวนาย กตาธิการานํฯ เตสญฺหิ มคฺคาธิคมนโต ปุพฺเพ อนธิคตชฺฌานานํ ปฏิสมฺภิทาทโย วิย มคฺคาธิคเมเนว ตานิ สมิชฺฌนฺติฯ

อญฺญานีติ อริยมคฺคสิทฺธิโต อญฺญานิฯ เตสุปีติ อริยมคฺเคน สิทฺธตฺตา ปฏิปทารหิเตสุปิฯ นนุ จ อริยมคฺคสิทฺธสฺสปิ อาคมนวเสน ปฏิปทา อุปลพฺภติเยวฯ