3. สจฺจกถาวณฺณนา
[452-454] วตฺถุสจฺจนฺติ ชาติยาทิ กามตณฺหาทิ สมฺมาทิฏฺฐิอาทิ จฯ พาธนปภวนิยฺยานิกลกฺขเณหิ ลกฺขณสจฺจํ พาธนาทิฯ
สจฺจกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
5. นิโรธสมาปตฺติกถาวณฺณนา
[457-459] กริยมานา กรียตีติ อรูปกฺขนฺธานํ ปวตฺตมานานํ สมถวิปสฺสนานุกฺกเมน อปฺปวตฺติ สาธียตีติ อตฺโถฯ สงฺขตาสงฺขตลกฺขณานํ ปน อภาเวนาติ วทนฺโต สภาวธมฺมตํ ปฏิเสเธติฯ โวทานญฺจ วุฏฺฐานปริยาโยวฯ อสงฺขตภาเว การณํ น โหติ สภาวธมฺมตฺตาสาธกตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ
นิโรธสมาปตฺติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ฉฏฺฐวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
7. สตฺตมวคฺโค
1. สงฺคหิตกถาวณฺณนา
[471-472] สงฺคหิตาติ สมฺพนฺธาฯ
สงฺคหิตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
2. สมฺปยุตฺตกถาวณฺณนา
[473-474] นานตฺตววตฺถานํ นตฺถีติ วทนฺโต ‘‘ติลมฺหิ เตลํ อนุปวิฏฺฐ’’นฺติ วจนเมว น ยุชฺชตีติ ‘‘น เหว’’นฺติ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ
สมฺปยุตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
3. เจตสิกกถาวณฺณนา
[475-477] ผสฺสาทีนํ เอกุปฺปาทตาทิวิรหิตา สหชาตตา นตฺถีติ อาห ‘‘สมฺปยุตฺตสหชาตตํ สนฺธายา’’ติฯ
เจตสิกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
4. ทานกถาวณฺณนา
[478] เทยฺยธมฺมวเสน โจเทตุนฺติ ยทิ เจตสิโกว ธมฺโม ทานํ, ‘‘ทิยฺยตีติ ทาน’’นฺติ อิมินาปิ อตฺเถน เจตสิกสฺเสว ทานภาโว อาปชฺชตีติ โจเทตุนฺติ อตฺโถฯ
[479] อนิฏฺฐผลนฺติอาทิ อเจตสิกสฺส ธมฺมสฺส ทานภาวทีปนตฺถํ วุตฺตนฺติ ผลทานภาวทีปนตฺถํ น วุตฺตนฺติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อนิฏฺฐผลนฺติอาทินา อเจตสิกสฺส ธมฺมสฺส ผลทานํ วุตฺตํ วิย โหติ, น ทานภาโว, ตนฺนิวารณตฺถญฺเจตมาหาติฯ เอวญฺจ กตฺวา อนนฺตรเมวาห ‘‘น หิ อเจตสิโก อนฺนาทิธมฺโม อายติํ วิปากํ เทตี’’ติฯ อิฏฺฐผลภาวนิยมนตฺถนฺติ เทยฺยธมฺโม วิย เกนจิ ปริยาเยน อนิฏฺฐผลตา ทานสฺส นตฺถิ, เอกนฺตํ ปน อิฏฺฐผลเมวาติ นิยมนตฺถนฺติ อตฺโถฯ
อิตเรนาติ ‘‘ทิยฺยตีติ ทาน’’นฺติ อิมินา ปริยาเยนฯ น ปน เอเกนตฺเถนาติ ‘‘เทยฺยธมฺโมว ทาน’’นฺติ อิมํ สกวาทีวาทํ นิวตฺเตตุํ ‘‘สทฺธา หิริย’’นฺติอาทิกํ สุตฺตสาธนํ ปรวาทีวาเท ยุชฺชติ, ‘‘อิเธกจฺโจ อนฺนํ เทตี’’ติอาทิกญฺจ, ‘‘เจตสิโกว ธมฺโม ทาน’’นฺติ อิมํ นิวตฺเตตุํ ‘‘เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติ อิมํ ปน สาเธตุํ ‘‘สทฺธา หิริย’’นฺติอาทิกํ สกวาทีวาเท ยุชฺชติ, ‘‘อิเธกจฺโจ อนฺนํ เทตี’’ติอาทิกํ วา ‘‘เทยฺยธมฺโม ทาน’’นฺติ สาเธตุนฺติ เอวํ นิวตฺตนสาธนตฺถนานตฺตํ สนฺธาย ‘‘น ปน เอเกนตฺเถนา’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตตฺถ ยถา ปรวาทีวาเท จ สุตฺตสาธนตฺถํ ‘‘น วตฺตพฺพํ เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติ ปุจฺฉายํ เจตสิโกวาติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ, ตถา ‘‘น วตฺตพฺพํ เทยฺยธมฺโม ทาน’’นฺติ ปุจฺฉาย จ เทยฺยธมฺโมวาติ ฯ
