4. วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา

[366] ฌาเนน วิกฺขมฺภนวิมุตฺติยา วิมุตฺตํ จิตฺตํ มคฺคกฺขเณ สมุจฺเฉทวิมุตฺติยา วิมุจฺจมานํ นาม โหตีติ เอติสฺสา ลทฺธิยา โก โทโสติ วิจาเรตพฺพํฯ ยทิ วิปฺปกตนิทฺเทเส โทโส, ตตฺราปิ เตน วิมุจฺจมานตาย ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ วุตฺตํฯ สติ จ โทเส อุปฺปาทกฺขเณ วิมุตฺตํ, วยกฺขเณ วิมุจฺจมานนฺติ วิมุตฺตวิมุจฺจมานวจนสฺส น โจเทตพฺพํ สิยา, อถ โข วิมุจฺจมานวจนเมวาติฯ เอกเทเสน, เอกเทเส วา วิมุจฺจมานสฺส จ วิมุตฺตกิริยาย เอกเทโส วิเสสนํ โหตีติ ‘‘ภาวนปุํสก’’นฺติ วุตฺตํฯ กฏาทโยติ กฏปฏาทโยฯ เอเกเนว จิตฺเตนาติ เอเกเนว ผลจิตฺเตนาติ อธิปฺปาโยฯ

วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อฏฺฐมกกถาวณฺณนา

[368] อนุโลมโคตฺรภุกฺขเณปิ อสมุทาจรนฺตา มคฺคกฺขเณปิ ปหีนา เอว นาม ภเวยฺยุนฺติ ลทฺธิ อุปฺปนฺนาติ อธิปฺปาเยน อนุโลมโคตฺรภุคฺคหณํ กโรติฯ

อฏฺฐมกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา

[371] อินฺทฺริยานิ ปฏิลภติ อปฺปฏิลทฺธินฺทฺริยตฺตา อนินฺทฺริยภูตานิ สทฺธาทีนิ นิยฺยานิกานิ ภาเวนฺโต อินฺทฺริยานิ ปฏิลภติ, น ปน อินฺทฺริยานิ ภาเวนฺโตติ อธิปฺปาโยฯ

อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนา

[373] อุปตฺถทฺธนฺติ ยถา วิสยานุภาวโคจเรหิ วิสิฏฺฐํ โหติ, ตถา ปจฺจยภูเตน กตพลาธานนฺติ อตฺโถฯ ตํมตฺตเมวาติ ปุริมํ มํสจกฺขุมตฺตเมว ธมฺมุปตฺถทฺธํ น โหตีติ อตฺโถฯ อนาปาถคตนฺติ มํสจกฺขุนา คเหตพฺพฏฺฐานํ อาปาถํ นาคตํฯ เอตฺถ จ วิสยสฺส ทีปกํ อานุภาวโคจรานเมว อสทิสตํ วทนฺโต ยาทิโส มํสจกฺขุสฺส วิสโยติ วิสยคฺคหณํ น วิสยวิเสสทสฺสนตฺถํ, อถ โข ยาทิเส วิสเย อานุภาวโคจรวิเสสา โหนฺติ, ตาทิสสฺส รูปวิสยสฺส ทสฺสนตฺถนฺติ ทีเปติ, สทิสสฺส วา วิสยสฺส อานุภาวโคจรวิเสโสว วิเสสํฯ

น จ มํสจกฺขุเมว ทิพฺพจกฺขูติ อิจฺฉตีติ ธมฺมุปตฺถทฺธกาเล ปุริมํ มํสจกฺขุเมวาติ น อิจฺฉตีติ อธิปฺปาโยฯ มํสจกฺขุสฺส อุปฺปาโท มคฺโคติ มํสจกฺขุปจฺจยตาทสฺสนตฺถเมว วุตฺตํ, น เตน อนุปาทินฺนตาสาธนตฺถํฯ รูปาวจริกานนฺติ รูปาวจรชฺฌานปจฺจเยน อุปฺปนฺนานิ มหาภูตานิ รูปาวจริกานีติ โส อิจฺฉตีติ อธิปฺปาโยฯ เอส นโย ‘‘อรูปาวจริกาน’’นฺติ เอตฺถาปิฯ อรูปาวจรกฺขเณ รูปาวจรจิตฺตสฺส อภาวา ปฏิกฺขิปตีติ ตสฺมิํเยว ขเณ รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรํ น ชาตนฺติ ปฏิกฺขิปตีติ อธิปฺปาโยฯ

[374] กิญฺจาปิ ทิพฺพจกฺขุโน ธมฺมุปตฺถทฺธสฺส ปญฺญาจกฺขุภาวํ น อิจฺฉติ, เยน ตีณิ จกฺขูนิ ธมฺมุปตฺถมฺเภน จกฺขุนฺตรภาวํ วทโต ภเวยฺยุนฺติ อธิปฺปาโยฯ

ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ