1. พลกถาวณฺณนา

[354] อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ อสาธารณนฺติ ยถา นิทฺเทสโต วิตฺถารโต สพฺพํ สพฺพาการํ ฐานาฏฺฐานาทิํ อชานนฺตาปิ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส, ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺยา’’ติอาทินา (อ. นิ. 1.268) ฐานาฏฺฐานานิ อุทฺเทสโต สงฺเขปโต สาวกา ชานนฺติ, น เอวํ ‘‘อาสยํ ชานาติ อนุสยํ ชานาตี’’ติอาทินา (ปฏิ. ม. 1.113) อุทฺเทสมตฺเตนปิ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ชานนฺตีติ ‘‘อสาธารณ’’นฺติ อาหฯ เถเรน ปน สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยานํ ติกฺขมุทุภาวชานนมตฺตํ สนฺธาย ‘‘สตฺตานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ (ปฏิ. ม. 2.44) วุตฺตํ, น ยถาวุตฺตํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณํ ตถาคตพลนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘อุทฺเทสโต ฐานาฏฺฐานาทิมตฺตชานนวเสน ปฏิชานาตี’’ติ วุตฺตํ, เอวํ ปน ปฏิชานนฺเตน ‘‘ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ อิทมฺปิ เอวเมว ปฏิญฺญาตํ สิยาติ กถมยํ โจเทตพฺโพ สิยาฯ

[356] เสเสสุ ปฏิกฺเขโป สกวาทิสฺส ฐานาฏฺฐานญาณาทีนํ สาธารณาสาธารณตฺตา ตตฺถ สาธารณปกฺขํ สนฺธายาติ อธิปฺปาโยฯ

พลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อริยนฺติกถาวณฺณนา

[357] สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺส ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานํ กถํ อาปชฺชติ ยถาวุตฺตนเยนาติ วิจาเรตพฺพํฯ ปริกปฺปนวเสน อาโรเปตฺวา ฐเปตพฺพตาย สตฺโต ‘‘ปณิธี’’ติ วุตฺโตฯ โส ปน เอกสฺมิมฺปิ อาโรเปตฺวา น ฐเปตพฺโพติ เอกสฺมิมฺปิ อาโรเปตฺวา ฐเปตพฺเพน เตน รหิตตา วุตฺตาฯ

อริยนฺติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา

[366] ฌาเนน วิกฺขมฺภนวิมุตฺติยา วิมุตฺตํ จิตฺตํ มคฺคกฺขเณ สมุจฺเฉทวิมุตฺติยา วิมุจฺจมานํ นาม โหตีติ เอติสฺสา ลทฺธิยา โก โทโสติ วิจาเรตพฺพํฯ ยทิ วิปฺปกตนิทฺเทเส โทโส, ตตฺราปิ เตน วิมุจฺจมานตาย ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ วุตฺตํฯ สติ จ โทเส อุปฺปาทกฺขเณ วิมุตฺตํ, วยกฺขเณ วิมุจฺจมานนฺติ วิมุตฺตวิมุจฺจมานวจนสฺส น โจเทตพฺพํ สิยา, อถ โข วิมุจฺจมานวจนเมวาติฯ เอกเทเสน, เอกเทเส วา วิมุจฺจมานสฺส จ วิมุตฺตกิริยาย เอกเทโส วิเสสนํ โหตีติ ‘‘ภาวนปุํสก’’นฺติ วุตฺตํฯ กฏาทโยติ กฏปฏาทโยฯ เอเกเนว จิตฺเตนาติ เอเกเนว ผลจิตฺเตนาติ อธิปฺปาโยฯ

วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อฏฺฐมกกถาวณฺณนา

[368] อนุโลมโคตฺรภุกฺขเณปิ อสมุทาจรนฺตา มคฺคกฺขเณปิ ปหีนา เอว นาม ภเวยฺยุนฺติ ลทฺธิ อุปฺปนฺนาติ อธิปฺปาเยน อนุโลมโคตฺรภุคฺคหณํ กโรติฯ

อฏฺฐมกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา

[371] อินฺทฺริยานิ ปฏิลภติ อปฺปฏิลทฺธินฺทฺริยตฺตา อนินฺทฺริยภูตานิ สทฺธาทีนิ นิยฺยานิกานิ ภาเวนฺโต อินฺทฺริยานิ ปฏิลภติ, น ปน อินฺทฺริยานิ ภาเวนฺโตติ อธิปฺปาโยฯ

อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ