10. โวหารกถาวณฺณนา
[347] โวหารกถายํ อุทาหุ โสตาทีนิปีติ เอกนฺตโลกิเยสุ วิสยวิสยีสุ วิสยสฺเสว โลกุตฺตรภาโว, น วิสยีนนฺติ นตฺเถตฺถ การณํฯ ยถา จ วิสยีนํ โลกุตฺตรภาโว อสิทฺโธ, ตถา วิสยสฺส สทฺทายตนสฺสฯ ตตฺถ ยถา อสิทฺธโลกุตฺตรภาวสฺส ตสฺส โลกุตฺตรตา, เอวํ โสตาทีนํ อาปนฺนาติ กินฺติ ตานิปิ โลกุตฺตรานีติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ
ยทิ โลกุตฺตเร ปฏิหญฺเญยฺย, โลกุตฺตโร สิยาติ อตฺโถ น คเหตพฺโพฯ น หิ โลกุตฺตเร ปฏิหญฺญตีติ ปริกปฺปิเตปิ สทฺทสฺส โลกุตฺตรภาโว อตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘โลกิเยน ญาเณนา’’ติ อุทฺธฏํ, ‘‘วิญฺญาเณนา’’ติ ปน ปาฬิ, ตญฺจ วิญฺญาณํ โสตสมฺพนฺเธน โสตวิญฺญาณนฺติ วิญฺญายตีติฯ อเนกนฺตตาติ โลกิเยน ญาเณน ชานิตพฺพโต โลกิโยติ เอตสฺส เหตุสฺส โลกิเย โลกุตฺตเร จ สมฺภวโต อเนกนฺตภาโว สิยาติ อธิปฺปาโยฯ
โวหารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
11. นิโรธกถาวณฺณนา
[353] ทฺเว ทุกฺขสจฺจานิ น อิจฺฉตีติ เยสํ ทฺวินฺนํ ทฺวีหิ นิโรเธหิ ภวิตพฺพํ, ตานิ ทฺเว ทุกฺขสจฺจานิ น อิจฺฉตีติ วุตฺตํ โหติฯ เย ปฏิสงฺขาย โลกุตฺตเรน ญาเณน อนิรุทฺธาติอาทินา ปฏิสงฺขาย วินา นิรุทฺธา อสมุทาจรณสงฺขารา อปฺปฏิสงฺขานิรุทฺธาติ ทสฺเสติ , น อุปฺปชฺชิตฺวา ภงฺคาติฯ เตน อปฺปฏิสงฺขานิโรโธ จ อสมุทาจรณนิโรโธติ ทสฺสิตํ โหติฯ
นิโรธกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
3. ตติยวคฺโค
1. พลกถาวณฺณนา
[354] อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ อสาธารณนฺติ ยถา นิทฺเทสโต วิตฺถารโต สพฺพํ สพฺพาการํ ฐานาฏฺฐานาทิํ อชานนฺตาปิ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส, ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺยา’’ติอาทินา (อ. นิ. 1.268) ฐานาฏฺฐานานิ อุทฺเทสโต สงฺเขปโต สาวกา ชานนฺติ, น เอวํ ‘‘อาสยํ ชานาติ อนุสยํ ชานาตี’’ติอาทินา (ปฏิ. ม. 1.113) อุทฺเทสมตฺเตนปิ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ชานนฺตีติ ‘‘อสาธารณ’’นฺติ อาหฯ เถเรน ปน สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยานํ ติกฺขมุทุภาวชานนมตฺตํ สนฺธาย ‘‘สตฺตานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ (ปฏิ. ม. 2.44) วุตฺตํ, น ยถาวุตฺตํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณํ ตถาคตพลนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘อุทฺเทสโต ฐานาฏฺฐานาทิมตฺตชานนวเสน ปฏิชานาตี’’ติ วุตฺตํ, เอวํ ปน ปฏิชานนฺเตน ‘‘ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ อิทมฺปิ เอวเมว ปฏิญฺญาตํ สิยาติ กถมยํ โจเทตพฺโพ สิยาฯ
[356] เสเสสุ ปฏิกฺเขโป สกวาทิสฺส ฐานาฏฺฐานญาณาทีนํ สาธารณาสาธารณตฺตา ตตฺถ สาธารณปกฺขํ สนฺธายาติ อธิปฺปาโยฯ
พลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
2. อริยนฺติกถาวณฺณนา
[357] สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺส ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานํ กถํ อาปชฺชติ ยถาวุตฺตนเยนาติ วิจาเรตพฺพํฯ ปริกปฺปนวเสน อาโรเปตฺวา ฐเปตพฺพตาย สตฺโต ‘‘ปณิธี’’ติ วุตฺโตฯ โส ปน เอกสฺมิมฺปิ อาโรเปตฺวา น ฐเปตพฺโพติ เอกสฺมิมฺปิ อาโรเปตฺวา ฐเปตพฺเพน เตน รหิตตา วุตฺตาฯ
อริยนฺติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ