กถาวตฺถุปกรณ-มูลฏีกา

คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา

กถานํ วตฺถุภาวโตติ กถาสมุทายสฺส ปกรณสฺส อตฺตโน เอกเทสานํ โอกาสภาวํ วทติฯ สมุทาเย หิ เอกเทสา อนฺโตคธาติฯ เยน ปกาเรน สงฺเขเปน อเทสยิ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มาติกาฐปเนเนว ฐปิตสฺสา’’ติ อาหฯ

นิทานกถาวณฺณนา

อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายีติ ปรินิพฺพานเมว ปรินิพฺพานสฺส ปรินิพฺพานนฺตรโต วิเสสนตฺถํ กรณภาเวน วุตฺตํฯ ยาย วา นิพฺพานธาตุยา อธิคตาย ปจฺฉิมจิตฺตํ อปฺปฏิสนฺธิกํ ชาตํ, สา ตสฺส อปฺปฏิสนฺธิวูปสมสฺส กรณภาเวน วุตฺตาติฯ ทุพฺพลปกฺขนฺติ น กาฬาโสกํ วิย พลวนฺตํ, อถ โข เอกมณฺฑลิกนฺติ วทนฺติฯ ธมฺมวาทีอธมฺมวาทีวิเสสชนนสมตฺถาย ปน ปญฺญาย อภาวโต ทุพฺพลตา วุตฺตาฯ เตสํเยวาติ พาหุลิยานเมว , พหุสฺสุติกาติปิ นามํฯ ภินฺนกาติ มูลสงฺคีติโต มูลนิกายโต วา ภินฺนา, ลทฺธิยา สุตฺตนฺเตหิ ลิงฺคากปฺเปหิ จ วิสทิสภาวํ คตาติ อตฺโถฯ

มูลสงฺคหนฺติ ปญฺจสติกสงฺคีติํฯ อญฺญตฺร สงฺคหิตาติอาทีสุ ทีฆาทีสุ อญฺญตฺร สงฺคหิตโต สุตฺตนฺตราสิโต ตํ ตํ สุตฺตํ นิกฺกฑฺฒิตฺวา อญฺญตฺร อกริํสูติ วุตฺตํ โหติฯ สงฺคหิตโต วา อญฺญตฺร อสงฺคหิตํ สุตฺตํ อญฺญตฺร กตฺถจิ อกริํสุ, อญฺญํ วา อกริํสูติ อตฺโถฯ อตฺถํ ธมฺมญฺจาติ ปาฬิยา อตฺถํ ปาฬิญฺจฯ วินเย นิกาเยสุ จ ปญฺจสูติ วินเย จ อวเสสปญฺจนิกาเยสุ จฯ

‘‘ทฺเวปานนฺท , เวทนา วุตฺตา มยา ปริยาเยนา’’ติอาทิ (ม. นิ. 2.89) ปริยายเทสิตํฯ อุเปกฺขาเวทนา หิ สนฺตสฺมิํ ปณีเต สุเข วุตฺตา ภควตาติ อยญฺเหตฺถ ปริยาโยฯ ‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, เวทนา สุขา ทุกฺขา อุเปกฺขา เวทนา’’ติอาทิ (สํ. นิ. 4.249-251) นิปฺปริยายเทสิตํฯ เวทนาสภาโว หิ ติวิโธติ อยเมตฺถ นิปฺปริยายตาฯ ‘‘สุขาปิ เวทนา อนิจฺจา สงฺขตา’’ติอาทิ (ที. นิ. 2.123) นีตตฺถํฯ ‘‘ยํ กิญฺจิ เวทยิตํ, สพฺพํ ตํ ทุกฺข’’นฺติอาทิ (สํ. นิ. 2.32) เนยฺยตฺถํฯ ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, ฐาเนหิ ชมฺพุทีปกา มนุสฺสา อุตฺตรกุรุเก จ มนุสฺเส อธิคฺคณฺหนฺติ เทเว จ ตาวติํเส’’ติอาทิกํ (อ. นิ. 9.21) อญฺญํ สนฺธาย ภณิตํ คเหตฺวา อญฺญํ อตฺถํ ฐปยิํสุฯ ‘‘นตฺถิ เทเวสุ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติอาทิกํ (กถา. 270) สุตฺตญฺจ อญฺญํ สนฺธาย ภณิตํ อตฺถญฺจ อญฺญํ ฐปยิํสูติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘อตฺเถกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน’’ติอาทิ (ปุ. ป. มาติกา 4.24) พฺยญฺชนจฺฉายาย สณฺหสุขุมํ สุญฺญตาทิอตฺถํ พหุํ วินาสยุํฯ

วินยคมฺภีรนฺติ วินเย คมฺภีรญฺจ เอกเทสํ ฉฑฺเฑตฺวาติ อตฺโถฯ กิเลสวินเยน วา คมฺภีรํ เอกเทสํ สุตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวาติ อตฺโถฯ ปติรูปนฺติ อตฺตโน อธิปฺปายานุรูปํ สุตฺตํ, สุตฺตปติรูปกํ วา อสุตฺตํฯ เอกจฺเจ อฏฺฐกถากณฺฑเมว วิสฺสชฺชิํสุ, เอกจฺเจ สกลํ อภิธมฺมปิฏกนฺติ อาห ‘‘อตฺถุทฺธารํ อภิธมฺมํ ฉปฺปกรณ’’นฺติฯ กถาวตฺถุสฺส สวิวาทตฺเตปิ อวิวาทานิ ฉปฺปกรณานิ ปฐิตพฺพานิ สิยุํ, ตานิ นปฺปวตฺตนฺตีติ หิ ทสฺสนตฺถํ ‘‘ฉปฺปกรณ’’นฺติ วุตฺตนฺติฯ ตติยสงฺคีติโต วา ปุพฺเพ ปวตฺตมานานํ วเสน ‘‘ฉปฺปกรณ’’นฺติ วุตฺตํ ฯ อญฺญานีติ อญฺญานิ อภิธมฺมปกรณาทีนิฯ นามนฺติ ยํ พุทฺธาทิปฏิสํยุตฺตํ น โหติ มญฺชุสิรีติอาทิกํ, ตํ นิกายนามํฯ ลิงฺคนฺติ นิวาสนปารุปนาทิวิเสสกตํ สณฺฐานวิเสสํฯ สิกฺกาทิกํ ปริกฺขารํฯ อากปฺโป ฐานาทีสุ องฺคฏฺฐปนวิเสโส ทฏฺฐพฺโพฯ กรณนฺติ จีวรสิพฺพนาทิกิจฺจวิเสโสฯ

สงฺกนฺติกสฺสปิเกน นิกาเยน วาเทน วา ภินฺนา สงฺกนฺติกาติ อตฺโถฯ สงฺกนฺติกานํ เภทา สุตฺตวาที อนุปุพฺเพน ภิชฺชถ ภิชฺชิํสูติ อตฺโถฯ

ภินฺนวาเทนาติ ภินฺนา วาทา เอตสฺมินฺติ ภินฺนวาโท, เตน อภินฺเนน เถรวาเทน สห อฏฺฐารส โหนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ภินฺนวาเทนาติ วา ภินฺนาย ลทฺธิยา อฏฺฐารส โหนฺติ, เต สพฺเพปิ สหาติ อตฺโถฯ เถรวาทานมุตฺตโมติ เอตฺถ เถร-อิติ อวิภตฺติโก นิทฺเทโสฯ เถรานํ อยนฺติ เถโรฯ โก โส? วาโทฯ เถโร วาทานมุตฺตโมติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ

อุปฺปนฺเน วาเท สนฺธาย ‘‘ปรปฺปวาทมถน’’นฺติ อาหฯ อายติํ อุปฺปชฺชนกวาทานํ ปฏิเสธนลกฺขณภาวโต ‘‘อายติลกฺขณ’’นฺติ วุตฺตํฯ

นิทานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวคฺโค

1. ปุคฺคลกถา

1. สุทฺธสจฺจิกฏฺโฐ

1. อนุโลมปจฺจนีกวณฺณนา