เมนู

5. ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา

[191] ปฐมปญฺจเก อุทฺเทเสเนว ปุคฺคลวิภาโค วิญฺญายตีติ ยถา เตสุ ปฏิปชฺชิตพฺพํ , ตาย ปฏิปตฺติยา เต วิภชนฺโต ‘‘ตตฺร ยฺวาย’’นฺติอาทิมาหฯ อารมฺภสทฺโทติ อารมฺภกิริยาวาจโก สทฺโทติ อตฺโถฯ ผลุปฺปตฺติยา มคฺคกิจฺจํ นิฏฺฐิตํ โหตีติ ‘‘มคฺคกิจฺจวเสน ผลเมว วุตฺต’’นฺติ อาหฯ อายาจนสาธูติ น ปสํสนาทิสาธูติ อตฺโถฯ

[192] อาทิโต เธยฺยํ ฐเปตพฺพํ อาเธยฺยํ, ทสฺสนสวนปฏิวจนทานวเสน มุเขน วิย ปวตฺตํ คหณํ มุขนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตํ มุขํ อาเธยฺยํ, คหณตฺถํ ปกติมุขเมว วา อาเธยฺยํ ยสฺส โส อาเธยฺยมุโข, อวิจาเรตฺวา อาทิกถาย เอว ฐปิตคหโณติ วุตฺตํ โหติฯ

[194] รชคฺคสฺมินฺติ รชคฺคภาเวฯ

[199] ควา ขีรํ อคฺคมกฺขายตีติ น เอวํ สมฺพนฺโธ, อุปฺปตฺติโต ปน ปญฺจ โครเส ทสฺเสตฺวา เตสุ สปฺปิมณฺฑสฺส อคฺคภาวทสฺสนตฺถํ ‘‘ควา ขีร’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘คาวิโต ขีรํ นาม โหตี’’ติอาทิฯ

ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา

[202] ฉกฺเก เอกนฺตโต ปากฏา สมฺมาสมฺพุทฺธาทโย เต ยถาวุตฺตคุณา ปุคฺคลาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตน ทฏฺฐพฺโพ’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ เตนาติ สามํ สจฺจาภิสมโย ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตปฺปตฺติพเลสุ จ วสิภาวปฺปตฺตีติ เอเตน สพฺเพน สมุทิเตนฯ ‘‘สพฺพญฺญุตญฺญาเณนา’’ติ ปน วุตฺเต สพฺพมิทํ สงฺคหิตํ โหติ สามํ สจฺจาภิสมเยน พเลสุ จ วสิภาวปฺปตฺติยา จ วินา สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส อภาวา, ตสฺมา อฏฺฐกถายํ ‘‘สพฺพญฺญุตญฺญาเณนา’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํฯ ตตฺถ อนาจริยเกน อตฺตนา อุปฺปาทิเตนาติ วจเนน สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส สาจริยกตฺตํ ปรโต อุปฺปตฺติญฺจ ปฏิเสเธติ, น สาจริยกํ ปเรหิ อุปฺปาทิตญฺจ สพฺพญฺญุตญฺญาณํฯ น หิ ตํ ตาทิสํ นิวาเรตพฺพํ อตฺถีติฯ

ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนา

[203] สทฺธา นาม สาธุลทฺธิกาติ อุมฺมุชฺชตีติ เอเตน กุสเลสุ ธมฺเมสุ อนฺโตคธา, โพธิปกฺขิยธมฺเมสุ วา อธิโมกฺขภูตา สทฺธา สาธูติ อุมฺมุชฺชมานํ กุสลํ ทสฺเสติ, เอวํ หิรียาทีสุ จฯ กุสเลสุ ธมฺเมสูติ เอตฺถ ภุมฺมนิทฺเทโส ตทนฺโตคธตาย ตทุปการตาย วา เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ จ อุมฺมุชฺชติ สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสูติอาทินา สทฺธาทีนํ อุมฺมุชฺชนปญฺญาย สทฺธาทีนํ อุปฺปตฺติํ ทสฺเสติฯ เตเนว ‘‘ตสฺส สา สทฺธา เนว ติฏฺฐตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติ วา อุมฺมุชฺชนสฺส อุปการกํ อานิสํสทสฺสนํ วตฺวา ‘‘อุมฺมุชฺชตี’’ติ เอเตน สทฺธาสงฺขาตเมว อุมฺมุชฺชนํ ทสฺสิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ จงฺกวาเรติ รชกานํ ขารปริสาวเนฯ เอกกมฺมนิพฺพตฺตา ปฏิสนฺธิภวงฺคจุติสนฺตติ เอโก จิตฺตวาโรติ จุติโต อนนฺตโร ยถาคหิโต ทุติโย โหตีติ อาห ‘‘ทุติยจิตฺตวาเรนา’’ติฯ อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิตาทโย จตฺตาโร ตาย ตาย ชาติยา อรหตฺตํ อสจฺฉิกโรนฺตา อเนเก ปุคฺคลา เวทิตพฺพา, สจฺฉิกโรนฺโต ปน เอโกปิ ปุพฺพภาเค ตติยปุคฺคลาทิภาวํ อาปชฺชิตฺวา อนฺเต สตฺตมปุคฺคโล โหตีติฯ

สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทสกนิทฺเทสวณฺณนา

[209] ปญฺจนฺนํ อิธ นิฏฺฐา, ปญฺจนฺนํ อิธ วิหาย นิฏฺฐาติ เอตฺถ เย โสตาปนฺนาทโย รูปารูปภเว อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, เต อิธ วิหาย นิฏฺฐาปกฺขํ ภชมานาปิ อชฺฌตฺตสํโยชนานํ อสมุจฺฉินฺนตฺตา ปุถุชฺชนสาธารเณ จ ฐาเน อุปปตฺติยา น คหิตาฯ อสาธารณฏฺฐานุปฺปตฺติวเสน ปน อนฺตราปรินิพฺพายีอาทโย เอว ‘‘อิธ วิหาย นิฏฺฐา’’ติ วุตฺตาติ เวทิตพฺพาติฯ

ทสกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปุคฺคลปญฺญตฺติปกรณ-มูลฏีกา สมตฺตาฯ