11. ปจฺฉาชาตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[11] ตสฺเสวาติ อิทํ กามาวจรรูปาวจรวิปากานํ นิรวเสสทสฺสิตปุเรชาตทสฺสนวเสน วุตฺตํ, รูปาวจรวิปาโก ปน อาหารสมุฏฺฐานสฺส น โหตีติฯ

ปจฺฉาชาตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. อาเสวนปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[12] ปคุณตรพลวตรภาววิสิฏฺฐนฺติ เอเตน วิปากาพฺยากตโต วิเสเสติฯ

อาเสวนปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[13] เจตนาสมฺปยุตฺตกมฺมํ อภิชฺฌาทิ กมฺมปจฺจโย น โหตีติ ‘‘เจตนากมฺมเมวา’’ติ อาหฯ สติปิ หิ วิปากธมฺมธมฺมตฺเต น เจตนาวชฺชา เอวํสภาวาติฯ อตฺตโน ผลํ อุปฺปาเทตุํ สมตฺเถนาติ กมฺมสฺส สมตฺถตา ตสฺส กมฺมปจฺจยภาโว วุตฺตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ

ปญฺจโวกาเรเยว, น อญฺญตฺถาติ เอเตน กามาวจรเจตนา เอกโวกาเร รูปมฺปิ น ชเนตีติ ทสฺเสติฯ

กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. วิปากปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[14] วิปากปจฺจยนิทฺเทเส เยสํ เอกนฺเตน วิปาโก วิปากปจฺจโย โหติ, เตสํ วเสน นยทสฺสนํ กตํฯ น หิ อารุปฺเป ภูมิทฺวยวิปาโก รูปสฺส ปจฺจโย โหติฯ

วิปากปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. อาหารปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[15] กพฬํ กริตฺวา อชฺโฌหริโตวาติ อสิตปีตาทิวตฺถูหิ สห อชฺโฌหริโตวาติ วุตฺตํ โหติฯ ปาตพฺพสายิตพฺพานิปิ หิ สภาววเสน กพฬาเยว โหนฺตีติฯ

เสสติสนฺตติสมุฏฺฐานสฺส อนุปาลโกว หุตฺวาติ เอตฺถ จิตฺตสมุฏฺฐานสฺส อาหารปจฺจยภาโว วิจาเรตฺวา คเหตพฺโพฯ น หิ จิตฺตสมุฏฺฐาโน กพฬีกาโร อาหาโร โนจิตฺตสมุฏฺฐาโน ตทุภยญฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานกายสฺส อาหารปจฺจโย วุตฺโต, ติวิโธปิ ปน โส โนจิตฺตสมุฏฺฐานกายสฺส วุตฺโตติฯ

อาหารปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. อินฺทฺริยปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[16] อรูปชีวิตินฺทฺริยมฺปิ สงฺคหิตนฺติ มิสฺสกตฺตา ชีวิตินฺทฺริยํ น สพฺเพน สพฺพํ วชฺชิตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ

อวินิพฺภุตฺตธมฺมานนฺติ เอตฺถ อยํ อธิปฺปาโย – รูปารูปานํ อญฺญมญฺญํ อวินิพฺภุตฺตโวหาโร นตฺถีติ อรูปานํ อินฺทฺริยปจฺจยภูตานิ ปจฺจยนฺตราเปกฺขานิ จกฺขาทีนิ อตฺตโน วิชฺชมานกฺขเณ อวินิพฺภุตฺตธมฺมานํ อินฺทฺริยปจฺจยตํ อผรนฺตานิปิ อินฺทฺริยปจฺจยา สิยุํฯ โย ปน นิรเปกฺโข อินฺทฺริยปจฺจโย อวินิพฺภุตฺตธมฺมานํ โหติ, โส อตฺตโน วิชฺชมานกฺขเณ เตสํ อินฺทฺริยปจฺจยตํ อผรนฺโต นาม นตฺถิฯ ยทิ จ อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริยานิ อินฺทฺริยปจฺจโย ลิงฺคาทีนํ สิยุํ, อวินิพฺภุตฺตานํ เตสมฺปิ สิยุํฯ น หิ รูปํ รูปสฺส, อรูปํ วา อรูปสฺส วินิพฺภุตฺตสฺส อินฺทฺริยปจฺจโย อตฺถีติฯ สติ เจวํ อิตฺถิปุริสินฺทฺริเยหิ อวินิพฺภุตฺตตฺตา กลลาทิกาเล จ ลิงฺคาทีนิ สิยุํ, เยสํ ตานิ อินฺทฺริยปจฺจยตํ ผเรยฺยุํ, น จ ผรนฺติฯ ตสฺมา น เตหิ ตานิ อวินิพฺภุตฺตกานิ, อวินิพฺภุตฺตตฺตาภาวโต จ เตสํ อินฺทฺริยปจฺจยตํ น ผรนฺติฯ