อิมสฺมิํ ปฏฺฐานมหาปกรเณ อาคตนเยนาติ อิทํ ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ น อุปนิสฺสยปจฺจยา, กุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูป’’นฺติ (ปฏฺฐา. 1.1.91) เอวมาทิกํ อุปนิสฺสยปฏิกฺเขปํ, อนุโลเม จ อนาคมนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สุตฺตนฺติกปริยาเยนาติ ‘‘วิญฺญาณูปนิสํ นามรูปํ, นามรูปนิสํ สฬายตน’’นฺติอาทิเกน (สํ. นิ. 2.23),
‘‘ยถาปิ ปพฺพโต เสโล, อรญฺญสฺมิํ พฺรหาวเน;
ตํ รุกฺขา อุปนิสฺสาย, วฑฺฒนฺเต เต วนปฺปตี’’ติ (อ. นิ. 3.49)ฯ –
อาทิเกน จฯ
อุปนิสฺสยปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
10. ปุเรชาตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
[10] นยทสฺสนวเสน ยานิ วินา อารมฺมณปุเรชาเตน น วตฺตนฺติ, เตสํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ อารมฺมณปุเรชาตทสฺสเนน มโนทฺวาเรปิ ยํ ยทารมฺมณปุเรชาเตน วตฺตติ, ตสฺส ตทาลมฺพิตํ สพฺพมฺปิ รูปรูปํ อารมฺมณปุเรชาตนฺติ ทสฺสิตเมว โหติ, สรูเปน ปน อทสฺสิตตฺตา ‘‘สาวเสสวเสน เทสนา กตา’’ติ อาหฯ จิตฺตวเสน กายํ ปริณามยโต อิทฺธิวิธาภิญฺญาย จ อฏฺฐารสสุ ยํกิญฺจิ อารมฺมณปุเรชาตํ โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ
ตทารมฺมณภาวิโนติ เอตฺถ ปฏิสนฺธิภาวิโน วตฺถุปุเรชาตาภาเวน อิตรสฺสปิ อภาวา อคฺคหณํฯ ภวงฺคภาวิโน ปน คหณํ กาตพฺพํ น วา กาตพฺพํ ปฏิสนฺธิยา วิย อปริพฺยตฺตสฺส อารมฺมณสฺส อารมฺมณมตฺตภาวโต, ‘‘มโนธาตูนญฺจา’’ติ เอตฺถ สนฺตีรณภาวิโน มโนวิญฺญาณธาตุยาปิฯ
ปุเรชาตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
11. ปจฺฉาชาตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
[11] ตสฺเสวาติ อิทํ กามาวจรรูปาวจรวิปากานํ นิรวเสสทสฺสิตปุเรชาตทสฺสนวเสน วุตฺตํ, รูปาวจรวิปาโก ปน อาหารสมุฏฺฐานสฺส น โหตีติฯ
ปจฺฉาชาตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
12. อาเสวนปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
[12] ปคุณตรพลวตรภาววิสิฏฺฐนฺติ เอเตน วิปากาพฺยากตโต วิเสเสติฯ
อาเสวนปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
13. กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
[13] เจตนาสมฺปยุตฺตกมฺมํ อภิชฺฌาทิ กมฺมปจฺจโย น โหตีติ ‘‘เจตนากมฺมเมวา’’ติ อาหฯ สติปิ หิ วิปากธมฺมธมฺมตฺเต น เจตนาวชฺชา เอวํสภาวาติฯ อตฺตโน ผลํ อุปฺปาเทตุํ สมตฺเถนาติ กมฺมสฺส สมตฺถตา ตสฺส กมฺมปจฺจยภาโว วุตฺตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ
ปญฺจโวกาเรเยว, น อญฺญตฺถาติ เอเตน กามาวจรเจตนา เอกโวกาเร รูปมฺปิ น ชเนตีติ ทสฺเสติฯ
กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
14. วิปากปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
[14] วิปากปจฺจยนิทฺเทเส เยสํ เอกนฺเตน วิปาโก วิปากปจฺจโย โหติ, เตสํ วเสน นยทสฺสนํ กตํฯ น หิ อารุปฺเป ภูมิทฺวยวิปาโก รูปสฺส ปจฺจโย โหติฯ
วิปากปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
