นิทฺเทสวารวณฺณนา

[26] ปิยรูปํ สาตรูปนฺติ ‘‘จกฺขุํ โลเก ปิยรูปํ…เป.… รูปา โลเก…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ…เป.… จกฺขุสมฺผสฺโส…เป.… จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป.… รูปสญฺญา…เป.… รูปสญฺเจตนา…เป.… รูปตณฺหา…เป.… รูปวิตกฺโก…เป.… รูปวิจาโร’’ติ (ที. นิ. 2.400; ม. นิ. 1.133; วิภ. 203) เอวํ วุตฺตํ ตณฺหาวตฺถุภูตํ เตภูมกํ เวทิตพฺพํ, ตสฺมา ยํ ปญฺจกฺขนฺธสมุทายภูตํ ปิยรูปสาตรูปํ, ตํ เอกเทเสน รูปกฺขนฺโธ โหตีติ อาห ‘‘ปิยรูปํ สาตรูปํ รูปํ น รูปกฺขนฺโธ’’ติฯ ปิยสภาวตาย วา รูปกฺขนฺโธ ปิยรูเป ปวิสติ, น รุปฺปนสภาเวนาติ ‘‘ปิยรูปํ สาตรูปํ รูปํ น รูปกฺขนฺโธ’’ติ วุตฺตํฯ สญฺญายมเก ตาว ทิฏฺฐิสญฺญาติ ‘‘วิเสโส’’ติ วจนเสโสฯ ตตฺถ ทิฏฺฐิ เอว สญฺญา ทิฏฺฐิสญฺญาฯ ‘‘สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ, อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโต’’ติ (สุ. นิ. 798), ‘‘สญฺญาวิรตฺตสฺส น สนฺติ คนฺถา’’ติ (สุ. นิ. 853) จ เอวมาทีสุ หิ ทิฏฺฐิ จ ‘‘สญฺญา’’ติ วุตฺตาติฯ

[28] ‘‘น ขนฺธา น เวทนากฺขนฺโธติ? อามนฺตา’’ติ เอวํ ขนฺธสทฺทปฺปวตฺติยา อภาเว เวทนากฺขนฺธสทฺทปฺปวตฺติยา จ อภาโวติ ปณฺณตฺติโสธนมตฺตเมว กโรตีติ ทฏฺฐพฺพํ, น อญฺญธมฺมสพฺภาโว เอเวตฺถ ปมาณํฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘นายตนา น โสตายตนนฺติ? อามนฺตา’’ติอาทิํ วกฺขตีติฯ

[39] รูปโต อญฺเญ เวทนาทโยติ เอตฺถ โลกุตฺตรา เวทนาทโย ทฏฺฐพฺพาฯ เต หิ ปิยรูปา จ สาตรูปา จ น โหนฺติ ตณฺหาย อนารมฺมณตฺตาติ รูปโต อญฺเญ โหนฺตีติฯ รูปญฺจ ขนฺเธ จ ฐเปตฺวา อวเสสาติ อิทมฺปิ เอเตหิ สทฺธิํ น-สทฺทานํ อปฺปวตฺติมตฺตเมว สนฺธาย วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘จกฺขุญฺจ อายตเน จ ฐเปตฺวา อวเสสา น เจว จกฺขุ น จ อายตนา’’ติอาทิํ (ยม. 1.อายตนยมก.15) วกฺขติฯ น หิ ตตฺถ อวเสสคฺคหเณน คยฺหมานํ กญฺจิ อตฺถิฯ ยทิ สิยา, ธมฺมายตนํ สิยาฯ วกฺขติ หิ ‘‘ธมฺโม อายตนนฺติ? อามนฺตา’’ติ (ยม. 1.อายตนยมก.16)ฯ ตณฺหาวตฺถุ จ น ตํ สิยาฯ ยทิ สิยา, ปิยรูปสาตรูปภาวโต รูปํ สิยา ‘‘รูปํ ขนฺโธติ? อามนฺตา’’ติ (ยม. 1.ขนฺธยมก.40) วจนโต ขนฺโธ จาติฯ อฏฺฐกถายํ ปน อวิชฺชมาเนปิ วิชฺชมานํ อุปาทาย อิตฺถิปุริสาทิคฺคหณสพฺภาวํ สนฺธาย อวเสสาติ เอตฺถ ปญฺญตฺติยา คหณํ กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

นิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ