อปฺปิยสมฺปโยคนิทฺเทสวณฺณนา

[199] น อปฺปิยนฺตีติ น คมิยนฺติ, น ปเวสียนฺตีติ อตฺโถฯ อนตฺถนฺติ พฺยสนํ, ทุกฺขํ วาฯ อหิตนฺติ ตสฺส เหตุํฯ ทุติเย อตฺถวิกปฺเป อตฺถํ น กาเมนฺตีติ อนตฺถกามาติอาทิ อสมตฺถสมาโสปิ โยชิโตฯ ‘‘อสูริยปสฺสานิ มุขานี’’ติอาทีสุ วิย หิ เยน สมาโส, น ตสฺสายํ ปฏิเสธโก อ-กาโรติฯ ยสฺมิํ กิสฺมิญฺจิ นิพฺภเย โยคกฺเขม-สทฺโท นิรุฬฺโห ทุกฺขโยคโต เขมตฺตาฯ

สงฺคติอาทีสุ สงฺขารวเสน ยํ ลพฺภติ, ตํ คเหตพฺพํฯ น หิ สงฺขารานํ ฐานนิสชฺชาทโย โภชนาทิกิจฺเจสุ วา สหกรณํ วิชฺชตีติ ปจฺฉิมทฺวยํ ตทตฺถวเสน ลพฺภตีติ น สกฺกา วตฺตุนฺติฯ ยํ ลพฺภตีติ วา ยํ อตฺถชาตํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ เตน ยถา ลพฺภติ สงฺคติอาทีสุ อตฺโถ, ตถา โยเชตพฺโพฯ ปุคฺคลสฺส หิ สงฺคติ คนฺตฺวา สงฺขาเรหิ สํโยโค โหติ, อาคเตหิ จ เตหิ, ปุคฺคลสฺส จ อตฺตโน ฐานาทีสุ สงฺขาเรหิ สหภาโว โหติ, สพฺพกิริยาสุ จ มิสฺสีภาโวติฯ อนตฺถภาโว อุปทฺทวภาโวฯ

อนิฏฺฐานํ อาปาถคมนมตฺตํ ตํคหณมตฺตญฺจ อปฺปิยสมฺปโยโค, น ปน ปถวิผสฺสาทโย วิย อปฺปิยสมฺปโยโค นาม เอโก ธมฺโม อตฺถีติ อาห ‘‘โส อตฺถโต เอโก ธมฺโม นาม นตฺถี’’ติฯ อนิฏฺฐานิ กณฺฏกาทีนิ อมิตฺตา จ อุสุอาทีหิ วิชฺฌนาทิทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺติฯ

อิธาติ อิมสฺมิํ โลเก ทุกฺขํ โหตีติ วา อิธ อิมสฺมิํ ทุกฺขสจฺจนิทฺเทเส ทุกฺโข วุตฺโตติ วา โยเชตพฺพํฯ

ปิยวิปฺปโยคนิทฺเทสวณฺณนา

[200] มินนฺตีติ นาฬิยาทีสุ ธญฺญํ วิย อนฺโต ปกฺขิปนฺติ, น พหิ กโรนฺตีติ อตฺโถฯ อมา-สทฺโท สหภาวทีปโกฯ ญายนฺติ วา อชฺฌตฺติกาอิจฺเจวฯ ญาติพฺยสนาทิโก หุตฺวา อุปฏฺฐาตีติ พฺยสนปจฺจุปฏฺฐาโนฯ โสกุปฺปาทเนเนว สรีรํ โสเสนฺติ, กิสํ กโรนฺติ, อกิสมฺปิ นิโรชตากรเณน มิลาเปนฺติ, ตโต จ กายิกํ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชตีติ ตทุปฺปาทกตา วุตฺตาฯ

โสกสรสมปฺปิตาติ เอเตน เจตสิกทุกฺขํ ทสฺเสติ, วิตุชฺชนฺตีติ เอเตน กายิกํ ทุกฺขํฯ