เมนู

ทุกฺขโทมนสฺสนิทฺเทสวณฺณนา

[196-7] กายิกํ ทุกฺขํ กายิกสฺส ทุกฺขสฺส อุปนิสฺสยปจฺจโยติ ‘‘ทุกฺขิตสฺส ทุกฺขํ อุปฺปชฺชตี’’ติ วุตฺตํฯ เอเตน ทุกฺเขน อภิภูตตฺตา นกฺขตฺตํ กีฬิตุํ น ลภามีติ พลวโทมนสฺสํ อุปฺปชฺชตีติ ทุกฺขสฺส โทมนสฺสวตฺถุตา โหติฯ

อตฺตโน ปวตฺติกฺขณํ สนฺธาย ‘‘ปีเฬตี’’ติ วุตฺตํ กายิกทุกฺขํ, ตทุปนิสฺสยโต วาฯ

อาวฏฺฏนฺตีติ ปริวฏฺฏนฺติฯ วิวฏฺฏนฺตีติ ปพฺภาเร ขิตฺตตฺถมฺโภ วิย ลุธนฺติฯ มูลจฺฉินฺนรุกฺโข วิย ฉินฺนปปาตํ ปปตนฺติ, ปริทยฺหมานจิตฺตา ปุริมโทมนสฺสุปนิสฺสยวเสน จินฺเตนฺติ, วิคเต โทมนสฺเส ตถาจินฺตนํ นตฺถีติฯ

อุปายาสนิทฺเทสวณฺณนา

[198] สพฺพวิสยปฺปฏิปตฺตินิวารณวเสน สมนฺตโต สีทนํ สํสีทนํ, อุฏฺเฐตุมฺปิ อสกฺกุเณยฺยตากรณวเสน อติพลวํ, วิรูปํ วา สีทนํ วิสีทนํฯ อญฺญํ วิสยํ อคนฺตฺวา ญาติพฺยสนาทีสุ วิรูโป อาสงฺโค ตตฺเถว อวพนฺธตา พฺยาสตฺติฯ นิตฺถุนนกรณโต นิตฺถุนนรโสฯ วิสีทนํ วิสาโท

สยํ น ทุกฺโข โทสตฺตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนธมฺมนฺตรตฺตา วาฯ เย ปน โทมนสฺสเมว อุปายาโสติ วเทยฺยุํ, เต ‘‘อุปายาโส ตีหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา สมฺปยุตฺโต, เอเกน ขนฺเธน เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ สมฺปยุตฺโต’’ติ (ธาตุ. 249) อิมาย ปาฬิยา ปฏิกฺขิปิตพฺพาฯ วิสาทปฺปตฺติยา สุขทุกฺขการณํ อคณยิตฺวา ทุกฺขฏฺฐานาทีนิ กโรนฺตานํ อุปายาโส กายิกทุกฺขสฺส วตฺถุ โหติ, วิสาทนวเสเนว ญาติวินาสาทีนิ จินฺเตนฺตานํ โทมนสฺสสฺสฯ อตฺตโน ปวตฺติกฺขเณเยว อุปายาโส โทมนสฺสสมฺปโยคโต จิตฺตํ ปริทหติ, อวิปฺผาริกตากรณวเสน กายํ วิสาเทติ, ตทุภยกรเณเนว ตโต ปรํ ตํนิมิตฺตํ กายิกํ เจตสิกญฺจ อธิมตฺตํ ทุกฺขํ ชนยตีติ ทุกฺโข วุตฺโตฯ

อปฺปิยสมฺปโยคนิทฺเทสวณฺณนา

[199] น อปฺปิยนฺตีติ น คมิยนฺติ, น ปเวสียนฺตีติ อตฺโถฯ อนตฺถนฺติ พฺยสนํ, ทุกฺขํ วาฯ อหิตนฺติ ตสฺส เหตุํฯ ทุติเย อตฺถวิกปฺเป อตฺถํ น กาเมนฺตีติ อนตฺถกามาติอาทิ อสมตฺถสมาโสปิ โยชิโตฯ ‘‘อสูริยปสฺสานิ มุขานี’’ติอาทีสุ วิย หิ เยน สมาโส, น ตสฺสายํ ปฏิเสธโก -กาโรติฯ ยสฺมิํ กิสฺมิญฺจิ นิพฺภเย โยคกฺเขม-สทฺโท นิรุฬฺโห ทุกฺขโยคโต เขมตฺตาฯ

สงฺคติอาทีสุ สงฺขารวเสน ยํ ลพฺภติ, ตํ คเหตพฺพํฯ น หิ สงฺขารานํ ฐานนิสชฺชาทโย โภชนาทิกิจฺเจสุ วา สหกรณํ วิชฺชตีติ ปจฺฉิมทฺวยํ ตทตฺถวเสน ลพฺภตีติ น สกฺกา วตฺตุนฺติฯ ยํ ลพฺภตีติ วา ยํ อตฺถชาตํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ เตน ยถา ลพฺภติ สงฺคติอาทีสุ อตฺโถ, ตถา โยเชตพฺโพฯ ปุคฺคลสฺส หิ สงฺคติ คนฺตฺวา สงฺขาเรหิ สํโยโค โหติ, อาคเตหิ จ เตหิ, ปุคฺคลสฺส จ อตฺตโน ฐานาทีสุ สงฺขาเรหิ สหภาโว โหติ, สพฺพกิริยาสุ จ มิสฺสีภาโวติฯ อนตฺถภาโว อุปทฺทวภาโวฯ

อนิฏฺฐานํ อาปาถคมนมตฺตํ ตํคหณมตฺตญฺจ อปฺปิยสมฺปโยโค, น ปน ปถวิผสฺสาทโย วิย อปฺปิยสมฺปโยโค นาม เอโก ธมฺโม อตฺถีติ อาห ‘‘โส อตฺถโต เอโก ธมฺโม นาม นตฺถี’’ติฯ อนิฏฺฐานิ กณฺฏกาทีนิ อมิตฺตา จ อุสุอาทีหิ วิชฺฌนาทิทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺติฯ

อิธาติ อิมสฺมิํ โลเก ทุกฺขํ โหตีติ วา อิธ อิมสฺมิํ ทุกฺขสจฺจนิทฺเทเส ทุกฺโข วุตฺโตติ วา โยเชตพฺพํฯ

ปิยวิปฺปโยคนิทฺเทสวณฺณนา

[200] มินนฺตีติ นาฬิยาทีสุ ธญฺญํ วิย อนฺโต ปกฺขิปนฺติ, น พหิ กโรนฺตีติ อตฺโถฯ อมา-สทฺโท สหภาวทีปโกฯ ญายนฺติ วา อชฺฌตฺติกาอิจฺเจวฯ ญาติพฺยสนาทิโก หุตฺวา อุปฏฺฐาตีติ พฺยสนปจฺจุปฏฺฐาโนฯ โสกุปฺปาทเนเนว สรีรํ โสเสนฺติ, กิสํ กโรนฺติ, อกิสมฺปิ นิโรชตากรเณน มิลาเปนฺติ, ตโต จ กายิกํ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชตีติ ตทุปฺปาทกตา วุตฺตาฯ

โสกสรสมปฺปิตาติ เอเตน เจตสิกทุกฺขํ ทสฺเสติ, วิตุชฺชนฺตีติ เอเตน กายิกํ ทุกฺขํฯ