เมนู

‘‘เหฏฺฐโต อวีจินิรยํ ปริยนฺตํ กตฺวา อุปริโต ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทเว อนฺโตกริตฺวา ยํ เอตสฺมิ’’นฺติอาทินา (ธ. ส. 1287) วุตฺตปเทสา กามาวจราทิโอกาสาเต สตฺตนิกายา จ ธาตูติ วุจฺจนฺติ สมุทายสฺส อวยวาธารภาวโต ยถา ‘‘มาสปุญฺโช มาโส’’ติฯ สตฺตา อุปฺปชฺชนฺติ เอตฺถาติ สตฺตุปฺปตฺติ, อุปฺปชฺชนฏฺเฐน สตฺตาว อุปฺปตฺติ สตฺตุปฺปตฺตีติ เอวํ โอกาสสตฺตโลกทฺวยสฺส สตฺตุปฺปตฺติปริยาโย เวทิตพฺโพฯ สตฺตภาเวน อุปฺปตฺติ, น อนุปาทินฺนกฺขนฺธา วิย สงฺขารภาเวเนวาติ อธิปฺปาโยฯ เก ปน เตติ อาห ‘‘สตฺตาวาสวเสน…เป.… อุปาทินฺนกกฺขนฺธา’’ติฯ ตํตํปริยาปนฺนานนฺติ ตํตํสตฺตาวาสปริยาปนฺนานํ สตฺตานํ, สงฺขารานเมว วาฯ สทิสาธิฏฺฐานภาเวนาติ สทิสากาเรน ปวตฺตมานานํ ขนฺธานํ ปติฏฺฐานภาเวนฯ เยภุยฺเยน หิ ตสฺมิํ สตฺตาวาเส ธมฺมา สมานากาเรน ปวตฺตนฺติฯ

อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนวารวณฺณนา

[999] ตตฺถ, อญฺญตฺถ จาติ ตสฺมิํ, อญฺญสฺมิญฺจ ภเว, โอกาเส จฯ ปริจฺเฉทการิกาย กามาทิตณฺหาย ปริจฺฉิชฺช อาปนฺนา คหิตาติ ปริยาปนฺนาติ ตํตํภวาทิอนฺโตคธา ตํตํปริยาปนฺนา

ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวาโร

1. อุปฺปาทกกมฺมวณฺณนา

[1021] ธาตุตฺตยภูตเทววเสนาติ กามาทิธาตุตฺตเย นิพฺพตฺตเทวานํ วเสนฯ

อุปฺปาทกกมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อายุปฺปมาณวณฺณนา

[1026] สุปริมชฺชิตกญฺจนาทาสํ วิย โสภติ วิชฺโชตตีติ สุโภ, สรีโรภาโส, เตน สุเภน กิณฺณา วิกิณฺณาติ สุภกิณฺณา

[1027] ตํตํมนสิการนฺติ ปริตฺตปถวีกสิณาทิคตมนสิการํฯ อปฺปนากฺขเณปีติ ปิ-สทฺเทน ปุพฺพภาคํ สมฺปิณฺเฑติฯ ฉนฺทนํ อารมฺมณปริเยสนํ ฉนฺโท, กตฺตุกมฺยตาฉนฺโทฯ ปณิธานํ จิตฺตฏฺฐปนา ปณิธิ, สญฺญาวิราคาทีหิ อารมฺมณสฺส วิเสสนํ ตถาปวตฺตาย ภาวนาย อารมฺมณกรณเมวฯ

วิปุลํ วุจฺจติ มหนฺตํ, สนฺตภาโวปิ มหนียตาย มหนฺตเมวาติ อาห ‘‘วิปุลา ผลาติ วิปุลสนฺตสุขายุวณฺณาทิผลา’’ติฯ

[1028] ยํ จาตุมหาราชิกานํ อายุปฺปมาณํ, สญฺชีเว เอโส เอโก รตฺติทิโว, ตาย รตฺติยา ติํส รตฺติโย มาโส, เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโก สํวจฺฉโร, เตน สํวจฺฉเรน ปญฺจ วสฺสสตานิ สญฺชีเว อายุปฺปมาณํฯ ยํ ตาวติํสานํ อายุปฺปมาณํ, เอโส กาฬสุตฺเต เอโก รตฺติทิโว…เป.… เตน สํวจฺฉเรน วสฺสสหสฺสํ กาฬสุตฺเต อายุปฺปมาณํฯ ยํ ยามานํ อายุปฺปมาณํ, เอโส สงฺฆาเต เอโก รตฺติทิโว…เป.… เตน สํวจฺฉเรน ทฺเว วสฺสสหสฺสานิ สงฺฆาเต อายุปฺปมาณํฯ ยํ ตุสิตานํ อายุปฺปมาณํ, โรรุเว เอโส เอโก รตฺติทิโว…เป.… เตน สํวจฺฉเรน จตฺตาริ วสฺสสหสฺสานิ โรรุเว อายุปฺปมาณํฯ ยํ นิมฺมานรตีนํ อายุปฺปมาณํ, มหาโรรุเว เอโส เอโก รตฺติทิโว…เป.… เตน สํวจฺฉเรน อฏฺฐ วสฺสสหสฺสานิ มหาโรรุเว อายุปฺปมาณํฯ ยํ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ, ตาปเน เอโส เอโก รตฺติทิโว…เป.… เตน สํวจฺฉเรน โสฬส วสฺสสหสฺสานิ ตาปเน อายุปฺปมาณํฯ มหาตาปเน อุปฑฺฒนฺตรกปฺโปฯ อวีจิยํ เอโก อนฺตรกปฺโป จ อายุปฺปมาณนฺติ วทนฺติฯ เทวานํ อธิมุตฺตกาลกิริยา วิย ตาทิเสน ปุญฺญพเลน อนฺตราปิ มรณํ โหตีติ ‘‘กมฺมเมว ปมาณ’’นฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอวญฺจ กตฺวา อพฺพุทาทิอายุปริจฺเฉโทปิ ยุตฺตตโร โหตีติฯ

กิํ ฌานนฺติ อฏฺฐสุ ฌาเนสุ กตรํ ฌานํฯ ภวสีสานีติ ภวคฺคานิ, ปุถุชฺชนภวคฺคํ อริยภวคฺคํ สพฺพภวคฺคนฺติ เวหปฺผลาทีนํ สมญฺญาฯ กสฺสจิ สตฺตาติ ปุถุชฺชนสฺส, กสฺสจิ ปญฺจาติ โสตาปนฺนสฺส, สกทาคามิโน จ, กสฺสจิ ตโยติ อนาคามิโน วเสน วุตฺตํฯ ตสฺมา โส พฺรหฺมกายิกาทีหิ จุโต อรูปํ อุปปชฺชนฺโต เวทิตพฺโพฯ ‘‘นวสุ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตอริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติเยว โหติ, น เหฏฺฐูปปตฺตี’’ติ (วิภ. อฏฺฐ. 1028) อยํ อฏฺฐกถาปาโฐติ อธิปฺปาเยน ‘‘ยํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ, น เหฏฺฐูปปตฺตี’’ติ ปน ปาโฐติ เตน ‘‘เหฏฺฐูปปตฺติเยว นิวาริตา’’ติอาทิวจเนน ปโยชนํ นตฺถิฯ อรูปธาตูปปตฺติ จ น นิวาริตาติ สมฺพนฺโธฯ อรูปธาตูปปตฺติ น นิวาริตา ‘‘มตฺถเก ฐิโตว ปรินิพฺพาตี’’ติ นิยมสฺส อนิจฺฉิตตฺตาฯ

อญฺญตฺถาติ กามโลเกฯ ตตฺถาติ รูปโลเกฯ อยํ อฏฺฐกถาติ ‘‘ปฐมชฺฌานภูมิยํ นิพฺพตฺโต…เป.… ปรินิพฺพาตี’’ติ เอวํ ปวตฺตา อฏฺฐกถาฯ เตเนวาติ ยสฺมา รูปธาตุยํ อุปปนฺโน อธิปฺเปโต, น อุปปชฺชนารโห, เตเนว การเณนฯ ตสฺสาติ ยถาวุตฺตสฺส รูปธาตุยํ อุปปนฺนสฺส อริยสาวกสฺสฯ เยน รูปราเคน ตตฺถ รูปภเว อุปปนฺโน, ตสฺมิํ อรูปชฺฌาเนน วิกฺขมฺภิเต สมฺมเทว ทิฏฺฐาทีนเวสุ ยถา กามรูปภเวสุ อายติํ ภวาภิลาโส น ภวิสฺสติ, เอวํ อรูปภเวปีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุน…เป.… ภวิสฺสติเยวา’’ติฯ ตตฺถ นิพฺพตฺโตติ รูปธาตุยํ อุปปนฺโนฯ อริยมคฺคํ ภาเวตฺวาติ เหฏฺฐิมํ อริยมคฺคํ สมฺปาเทตฺวาฯ นิพฺพตฺตภวาทีนวทสฺสนวเสนาติ ตสฺมิํ รูปภเว นิพฺพตฺโตปิ ตตฺเถว อาทีนวทสฺสนวเสนฯ อนิวตฺติตภวาภิลาโสติ อุปริ อรูปภเว อวิสฺสฏฺฐภวปตฺถโน, ยโต อรูปธาตุยํ อุปปชฺชนารโหฯ ตสฺส วเสนาติ ตาทิสสฺส อริยสาวกสฺส วเสนฯ ‘‘กสฺสจิ ปญฺจ, กสฺสจิ ตโย อนุสยา อนุเสนฺตี’’ติ อยํ ยมกปาฬิ (ยม. 2.อนุสยยมก.312) ปวตฺตา

อายุปฺปมาณวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อภิญฺเญยฺยาทิวารวณฺณนา