[978] ธาตุสมฺภว…เป.… สงฺคหิตตฺตาติ เอตฺถ ขนฺธาทีนํ กามธาตุอาทิธาตูสุ สมฺภวเภทภินฺนานํ นิรวเสสโต สงฺคหิตตฺตาติ วิภาเคน โยชนา, ตถา เสเสสุปิ ปริยาปนฺนปเภทภินฺนานนฺติอาทินาฯ ตตฺถ ‘‘นิรวเสสโต สงฺคหิตตฺตา’’ติ อิมินา ‘‘สพฺพสงฺคาหิกวาโร’’ติ อยมสฺส อตฺถานุคตา สมญฺญาติ ทสฺเสติฯ ยสฺมา เจตฺถ ขนฺธาทีนํ ทฺวาทสนฺนํ โกฏฺฐาสานํ อนวเสสสงฺคโห, ตสฺมา เอวํ ทุติยวาราทีนญฺเจตฺถ อนุปฺปเวโส เวทิตพฺโพฯ ขนฺธาทีนเมว หิ เตสํ สมฺภวาทิวิจาโร อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติทสฺสนวาโรติ วตฺตุํ ยุตฺโตติ โยชนาฯ อนุปฺปตฺติทสฺสนญฺเจตฺถ อตฺถาปตฺติสิทฺธํ เวทิตพฺพํฯ น หิ ตตฺถ ‘‘กติ ขนฺธา น ปาตุภวนฺตี’’ติอาทิปาฬิ อตฺถิฯ

[979] ปุจฺฉานุรูปนฺติ เยนาธิปฺปาเยน ปุจฺฉา กตา, ตทนุรูปํฯ อวิตถพฺยากรณํ นาม พุทฺธานํ เอว อาเวณิกํ, อญฺเญสํ ตํ ยาทิจฺฉิกํ สุตกฺขรสทิสนฺติ อาห ‘‘สพฺพญฺญุวจนํ วิญฺญาย กตตฺตา’’ติฯ

สพฺพสงฺคาหิกวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวารวณฺณนา

[991] ‘‘กามภเว’’ติ อิทํ โอกาสวเสน วตฺวา ปุน สตฺตสนฺตานวเสน วตฺตุํ ‘‘กามธาตุสมฺภูตานญฺจา’’ติ วุตฺตนฺติ ตมตฺถวิเสสํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิทฺธิยา…เป.… อตฺโถ’’ติ อาหฯ ‘‘น วตฺตพฺพํ สิยา’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, ยทิปิ อสญฺญสตฺตานํ อจกฺขุกตฺตา รูปายตนํ อจฺจนฺตสุขุมตฺตา เหฏฺฐิมภูมิกานญฺจ อโคจโร, สมานภูมิกานํ ปน เวหปฺผลานํ, อุปริภูมิกานญฺจ สุทฺธาวาสานํ จกฺขายตนสฺส โคจโร โหตีติ อายตนาทิกิจฺจํ กโรติเยวาติ สกฺกา วตฺตุํฯ ยํ ปเนตฺถ วิตฺถารโต วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

‘‘เหฏฺฐโต อวีจินิรยํ ปริยนฺตํ กตฺวา อุปริโต ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทเว อนฺโตกริตฺวา ยํ เอตสฺมิ’’นฺติอาทินา (ธ. ส. 1287) วุตฺตปเทสา กามาวจราทิโอกาสาฯ เต สตฺตนิกายา จ ธาตูติ วุจฺจนฺติ สมุทายสฺส อวยวาธารภาวโต ยถา ‘‘มาสปุญฺโช มาโส’’ติฯ สตฺตา อุปฺปชฺชนฺติ เอตฺถาติ สตฺตุปฺปตฺติ, อุปฺปชฺชนฏฺเฐน สตฺตาว อุปฺปตฺติ สตฺตุปฺปตฺตีติ เอวํ โอกาสสตฺตโลกทฺวยสฺส สตฺตุปฺปตฺติปริยาโย เวทิตพฺโพฯ สตฺตภาเวน อุปฺปตฺติ, น อนุปาทินฺนกฺขนฺธา วิย สงฺขารภาเวเนวาติ อธิปฺปาโยฯ เก ปน เตติ อาห ‘‘สตฺตาวาสวเสน…เป.… อุปาทินฺนกกฺขนฺธา’’ติฯ ตํตํปริยาปนฺนานนฺติ ตํตํสตฺตาวาสปริยาปนฺนานํ สตฺตานํ, สงฺขารานเมว วาฯ สทิสาธิฏฺฐานภาเวนาติ สทิสากาเรน ปวตฺตมานานํ ขนฺธานํ ปติฏฺฐานภาเวนฯ เยภุยฺเยน หิ ตสฺมิํ สตฺตาวาเส ธมฺมา สมานากาเรน ปวตฺตนฺติฯ

อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนวารวณฺณนา

[999] ตตฺถ, อญฺญตฺถ จาติ ตสฺมิํ, อญฺญสฺมิญฺจ ภเว, โอกาเส จฯ ปริจฺเฉทการิกาย กามาทิตณฺหาย ปริจฺฉิชฺช อาปนฺนา คหิตาติ ปริยาปนฺนาติ ตํตํภวาทิอนฺโตคธา ตํตํปริยาปนฺนาฯ

ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวาโร

1. อุปฺปาทกกมฺมวณฺณนา

[1021] ธาตุตฺตยภูตเทววเสนาติ กามาทิธาตุตฺตเย นิพฺพตฺตเทวานํ วเสนฯ

อุปฺปาทกกมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อายุปฺปมาณวณฺณนา