เมนู

อญฺเญ กิเลสา ทิฏฺฐิมานาทโย อปฺปโยเคนาติ ฌานวิโมกฺขาทีนํ วิย อุปฺปาทนียปริกมฺมปโยเคน วินาฯ อาวชฺชนาสทิโส หิ ผลสมาปตฺติอตฺโถ สมฺมสนจาโรฯ ฐปิตตฺตาติ ปวตฺติตตฺตาฯ สติพหุลตายาติ สติยา อภิณฺหุปฺปตฺติยาฯ ปริจฺฉินฺทนสติยา กาลสฺส สโตติ ทสฺเสตีติ โยชนาฯ

ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา

[805] วิสุทฺธิภาวนฺติ วิสุทฺธิยา สพฺภาวํฯ ‘‘ทิพฺพจกฺขุญาเณกเทสตฺตา’’ติ อิทํ ตสฺส ปริภณฺฑญาณตฺตา วุตฺตํฯ ตถา หิ ปาฬิยํ ‘‘สตฺตานํ จุตูปปาตญาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมตี’’ติ (ที. นิ. 1.247) อารภิตฺวา ‘‘โส ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธนา’’ติอาทิ (ที. นิ. 1.246) วุตฺตํฯ ทิพฺพสฺส ติโรหิตวิปฺปกฏฺฐาทิเภทสฺส, อิตรสฺส จ รูปายตนสฺส ทสฺสนสมตฺถสฺสาปิ ทิพฺพจกฺขุญาณสฺส สิขาปตฺติ จวมาโนปปชฺชมานสตฺตทสฺสนนฺติ อาห ‘‘มุทฺธปฺปตฺเตน จา’’ติอาทิฯ

ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนา

[806] ฉพฺพิธมฺปิ ปจฺจเวกฺขณญาณนฺติ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ญาณ’’นฺติอาทินา (วิภ. 806) วุตฺตํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทงฺคานํ ปจฺจเวกฺขณวเสน ปวตฺตญาณํฯ สห คเหตฺวาติ เอกชฺฌํ คเหตฺวา วิปสฺสนารมฺมณภาวสามญฺเญน เอกตฺเตน คเหตฺวาฯ สงฺขิปิตฺวา วุตฺเตนาติ ปุพฺเพ ฉธา วุตฺตํ วิย ทสฺสิตํ ธมฺมฏฺฐิติญาณนฺติ เอวํ สงฺขิปิตฺวา วุตฺเตนฯ ‘‘ขยธมฺม’’นฺติอาทินา ปกาเรน ทสฺสนนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปวตฺตญาณสฺสาติ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณ’’นฺติอาทินา ปวตฺตสฺส ญาณสฺส, ปวตฺเต วา สํสารวฏฺเฏ ญาณสฺสฯ ญาณารมฺมณา วิปสฺสนา ญาณวิปสฺสนา

วิปสฺสนาติ จ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณ’’นฺติอาทินา ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนธมฺเม วิภาเคน ทสฺสนโต ธมฺมฏฺฐิติญาณํ อิธาธิปฺเปตํฯ ตสฺส ขยธมฺมตาทิชานนํ ปฏิวิปสฺสนาฯ เตนาห ‘‘วิปสฺสนาปฏิวิปสฺสนาทสฺสนมตฺต’’นฺติฯ

เอวเมตฺถ อฏฺฐกถาธิปฺปายวเสน ปาฬิยา อตฺถํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อตฺตโน อธิปฺปายวเสน ทสฺเสตุํ ‘‘ปาฬิยํ ปนา’’ติอาทิมาหฯ สพฺพตฺถาติ อทฺธตฺตเย ปจฺจยวิเสเสน ปจฺจยุปฺปนฺนวิเสสนิทฺธารเณฯ ญาณวจเนนาติ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณ’’นฺติอาทินา ญาณสฺส คหเณนฯ องฺคานนฺติ สตฺตสตฺตติยา องฺคานํฯ อิติสทฺเทนาติ ‘‘นิโรธธมฺม’’นฺติ เอตฺถ วุตฺตอิติสทฺเทนฯ ปกาเสตฺวาติ ญาณสฺส ปวตฺติอาการํ โชเตตฺวาฯ เตน ธมฺมฏฺฐิติญาณโต อญฺญํเยว ปริโยสาเน วุตฺตํ ญาณนฺติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘วิปสฺสนาญาณํ สตฺตมํ ญาณ’’นฺติฯ อยเมว เจตฺถ อตฺโถ ยุตฺโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น หี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘ตมฺปิ ญาณนฺติ สมฺพนฺโธ น โหตี’’ติ เอวํ สมฺพนฺโธ น ยุตฺโต องฺคนฺตรภาวสฺส อวิภาวนโตติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตํญาณ…เป.… อนธิปฺเปตตฺตา’’ติฯ น หิ วิสุํ วิสุํ วุตฺตเมว เอกชฺฌํ วจนมตฺเตน อตฺถนฺตรํ โหตีติฯ ‘‘ขยธมฺมํ…เป.… จา’’ติ อิมินา ปุริมสฺมิํ ปกฺเข อุปจเยน โทสมาหฯ

สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อฏฺฐกนิทฺเทสวณฺณนา

[808] ปจฺจนีกธมฺเมติ นีวรณาทิปจฺจนีกธมฺเมฯ ทุกฺขนฺติ สมาปชฺชเน อสติ อุปฺปชฺชนกทุกฺขํฯ

อฏฺฐกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทสกนิทฺเทโส