เมนู

[602] เอตฺเถว โยเชตพฺพํ ตสฺส เหฏฺฐาภูมิสมติกฺกมนมุเขน ภูมิวิเสสาธิคมุปายทีปนโตฯ สพฺพตฺถาปีติ ‘‘รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา, อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺมา’’ติ สพฺเพสุปิ สมติกฺกมวจเนสุฯ

[610] ตํเยว อากาสํ ผุฏํ วิญฺญาณนฺติ ตํเยว กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ ‘‘อนนฺต’’นฺติ มนสิกาเรน ผุฏํ ผริตฺวา ฐิตํ ปฐมารุปฺปวิญฺญาณํ ‘‘อนนฺตํ วิญฺญาณ’’นฺติ มนสิ กโรตีติ อตฺโถฯ ทุติยวิกปฺเป ปน สามญฺญโชตนา วิเสเส ติฏฺฐตีติ ‘‘ผุฏ’’นฺติ อิมินา วิญฺญาณเมว วุตฺตนฺติ ผุฏํ วิญฺญาณนฺติ ปฐมารุปฺปวิญฺญาณมาหฯ ตญฺหิ อากาสสฺส สผรณกวิญฺญาณํฯ วิญฺญาเณนาติ จ กรณตฺเถ กรณวจนํ, ตญฺจ ทุติยารุปฺปวิญฺญาณํ วทตีติ อาห ‘‘วิญฺญาณญฺจายตนวิญฺญาเณน มนสิ กโรตี’’ติฯ เตนาติ ปฐมารุปฺปวิญฺญาเณนฯ คหิตาการนฺติ อนนฺตผรณวเสน คหิตาการํฯ มนสิ กโรตีติ ทุติยารุปฺปปริกมฺมมนสิกาเรน มนสิ กโรติฯ เอวนฺติ ยถาวุตฺตาการํ กสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปฐมารุปฺปวิญฺญาเณน อนนฺตผรณวเสน โย คหิตากาโร, ตํ มนสิ กโรนฺตํเยวฯ ตํ วิญฺญาณนฺติ ตํ ทุติยารุปฺปวิญฺญาณํฯ อนนฺตํ ผรตีติ ‘‘อนนฺต’’นฺติ ผรติ, ตสฺมา ทุติโยเยวตฺโถ ยุตฺโตติฯ ‘‘ยญฺหี’’ติอาทินา ยถาวุตฺตมตฺถํ ปากฏํ กโรติฯ ตํผรณาการสหิตนฺติ ตสฺมิํ อากาเส ผรณาการสหิตํฯ วิญฺญาณนฺติ ปฐมารุปฺปวิญฺญาณํฯ

[615] ปุพฺเพติ ทุติยารุปฺปปริกมฺมกาเลฯ ยํ ‘‘อนนฺตํ วิญฺญาณ’’นฺติ มนสิ กตํ, ตํเยว ปฐมารุปฺปวิญฺญาณเมวฯ ตํเยว หิ อภาเวติฯ อารมฺมณาติกฺกมวเสน หิ เอตา สมาปตฺติโย ลทฺธพฺพาติฯ

นิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา

[623] จตุกฺกนเย ทุติยชฺฌานเมว เยสํ วิจาโร โอฬาริกโต น อุปฏฺฐาติ, เยสญฺจ อุปฏฺฐาติ, เตสํ วเสน ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา เทสิตนฺติ จตุกฺกนยโต ปญฺจกนโย นีหโตติ อาห ‘‘อุทฺธฏานํเยว จตุนฺนํ…เป.… ทสฺสนโต จา’’ติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา

[640] ตีสูติ ปฐมาทีสุ ตีสุฯ จตุกฺกนเยน หิ ตํ วุตฺตํฯ เอวํโกฏฺฐาสิกาติ อปฺปมาณาติ วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘โลกุตฺตรภูตา เอวาติ อธิปฺปาโย’’ติฯ ปริจฺฉินฺนากาส…เป.… จตุตฺถานํ วฏฺฏวิปสฺสนาปาทกตฺตา ‘‘สพฺพตฺถปาทกจตุตฺเถ สงฺคหิตานี’’ติ วุตฺตํฯ

อยํ กถาติ ปริตฺตารมฺมณาทิกถาฯ เหฏฺฐิโม อริโย อุปริมสฺส อริยสฺส โลกุตฺตรจิตฺตานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ น สกฺโกตีติ วุตฺตํ ‘‘น จ…เป.… สกฺโกตี’’ติฯ

‘‘กิริยโต ทฺวาทสนฺน’’นฺติ จ ปาโฐ อตฺถิฯ สห วทติ โลกุตฺตรผลจตุตฺถตาสามญฺเญนาติ อธิปฺปาโยฯ อิธ สพฺพสทฺทสฺส ปเทสสพฺพวาจิภาวโต เอกเทสสฺส อสมฺภเวปิ สพฺพตฺถปาทกตา เอว เวทิตพฺพาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สพฺพตฺถ…เป.… ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ อาหฯ ปริจฺฉินฺนากาสกสิณจตุตฺถาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน อานาปานจตุตฺถาทโย สงฺคหิตาฯ นวตฺตพฺพตายาติ นวตฺตพฺพารมฺมณตายฯ

นิพฺพานญฺจาติ วตฺตพฺพํ ตทารมฺมณสฺสาปิ พหิทฺธารมฺมณภาวโตฯ

‘‘สสนฺตานคตมฺปี’’ติ อิทํ รูป-สทฺเทน, กมฺม-สทฺเทน จ สมฺพนฺธิตพฺพํ ‘‘สสนฺตานคตมฺปิ อปากฏํ รูปํ ทิพฺพจกฺขุ วิย สสนฺตานคตมฺปิ อปากฏํ กมฺมํ วิภาเวตี’’ติฯ ปากเฏ ปน สสนฺตานคเต รูเป, กมฺเม จ อภิญฺญาญาเณน ปโยชนํ นตฺถีติ ‘‘อปากฏ’’นฺติ วิเสเสตฺวา วุตฺตํฯ

ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฌานวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. อปฺปมญฺญาวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา