อวิชฺชามูลกกุสลนิทฺเทสวณฺณนา

[334] กุสลผเลติ กุสลวิปากปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส คหิตตฺตา ตสฺส สาทุรสวิสรุกฺขพีชสทิสตา วุตฺตาฯ

ยทิปิ ‘‘สงฺขารเหตุก’’นฺติอาทินา โยชนา ลพฺภติ, อวิคตจตุกฺกาทีนิ ปน น ลพฺภนฺติ ยถาลาภโยชนาย ทสฺสิตตฺตาฯ

อวิชฺชามูลกกุสลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กุสลมูลกวิปากนิทฺเทสวณฺณนา

[343] กมฺมํ วิย ปจฺจโย โหติ วิปากภาวโตติ อธิปฺปาโยฯ วิปากสฺส กมฺมํ ปจฺจโย โหนฺตํ สาติสยํ โหตีติ ตสฺส นิปฺปริยายตา, ตํสมฺปยุตฺตานํ ปริยายตา สิยาติ อธิปฺปาเยน ‘‘ปริยาเยน อุปนิสฺสยปจฺจโยติ วุตฺตานี’’ติ อาหฯ ‘‘กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย (ปฏฺฐา. 1.1.423), อกุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส (ปฏฺฐา. 1.1.423), วิปากธมฺมธมฺโม เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมสฺส อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ (ปฏฺฐา. 1.3.103) ปน วจนโต นิปฺปริยาเยน สพฺเพปิ กุสลากุสลา ธมฺมา วิปากสฺส อุปนิสฺสยปจฺจโย โหตีติ อยมตฺโถ ทิสฺสติฯ ‘‘กุสลมูลํ อกุสลมูล’’นฺติ อิเมสํ อนฺวาเทโสปิ ปจฺจยสทฺทาเปกฺขาย ‘‘เอสา’’ติ ปุลฺลิงฺควเสน วุตฺโตติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอสาติ…เป.… โยเชตพฺพ’’นฺติฯ

‘‘มนสิกาโรปี’’ติอาทินา อปฺปหีนาวิชฺชานมฺปิ กิริยาย กุสลากุสลมูลานิ, อวิชฺชา จ อุปนิสฺสยา น โหนฺตีติ ทสฺเสติฯ กมฺมวฏฺฏวิปากวฏฺฏภูตานิเยว สงฺขารวิญฺญาณานิ ปจฺฉิมนเย อธิปฺเปตานีติ วุตฺตํ ‘‘กิริยานิ ปน…เป.… คจฺฉนฺตี’’ติฯ เตสํ ปจฺจยานํ วเสน อเนกปฺปการโตติ อธิปฺปาโยติ โยชนาฯ

นวาทิเภทานนฺติ นวอฏฺฐสตฺตฉาติ เอวํปเภทานํฯ จตุนฺนํ จตุกฺกานนฺติ ปุริมนเย ปจฺฉิมนเย จ อาคตานํ ยถาลาภํ จตุนฺนํ จตุนฺนํ จตุกฺกานํฯ

‘‘กุสลากุสลานํ ปน วิปาเก จา’’ติ จ-สทฺเทน กุสลากุสเล จาติ สมุจฺเจตพฺโพติ อาห ‘‘กุสล…เป.… วตฺตพฺพ’’นฺติฯ มูลปเทกปจฺจยตาวเสนาติ มูลปทสฺส เอกปจฺจยภาววเสน อุปนิสฺสยปจฺจยตาวเสนฯ เอกสฺเสว นยสฺสาติ กุสลากุสเลสุ อวิชฺชามูลกสฺส, วิปาเกสุ กุสลากุสลมูลกสฺสาติ เอวํ เอกสฺเสว นยสฺส วเสนฯ ธมฺมปจฺจยเภเทติ ธมฺมสฺส ปจฺจยภูตสฺส, ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส วา ปจฺจยภาเวน เภเทติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อวิชฺชาทีน’’นฺติอาทิํ วตฺวา ปุน ตเมว ‘‘ตํตํจิตฺตุปฺปาทา’’ติอาทินา ปการนฺตเรน วิภาเวติฯ

กุสลมูลกวิปากนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สติปฏฺฐานวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียํ