โก ปน โสติ? ยถาวุตฺตํ นามํ, นามรูปญฺจ สงฺขารกฺขนฺเธน รูปกฺขนฺเธน จ ชรามรณานํ สงฺคหิตตฺตา ฯ ‘‘โย ภโว ชาติยา ปจฺจโย’’ติ เอเตน ภวสงฺคหิตานิปิ ชาติอาทีนิ ชาติยา อปฺปจฺจยตฺตา เอว ‘‘ฐเปตฺวา’’ติ น วุตฺตานีติ ทสฺเสติ, ปจฺจยภาวาสงฺกา เอว เนสํ ตสฺสา นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ เตเนว ฐเปตพฺพคเหตพฺพวิเสเส สตีติ สาสงฺกํ วทติฯ

เหตุจตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อญฺญมญฺญจตุกฺกวณฺณนา

[246] ปจฺจยุปฺปนฺนสฺสาติ ปจฺจยุปฺปนฺนภาวิโนฯ วิสุํ ฐิตสฺสาติ ภเวน อสงฺคหิตสฺสฯ สปฺปเทสเมว คหิตํ อิธ เวทนาทิกฺขนฺธตฺตยสฺเสว อธิปฺเปตตฺตา นิรุฬฺหตฺตา จฯ ปจฺจยุปฺปนฺนํ ฐเปตฺวา ปจฺจยภูตํเยว นามํ คหิตํ, อวิคตปจฺจยนิยมาภาโว วิย ภเว อุปาทานสฺส อญฺญมญฺญปจฺจยนิยมาภาโวติ โยชนาฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘สงฺขตลกฺขณานํ ปนา’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ

อญฺญมญฺญปจฺจโย วิย อญฺญมญฺญปจฺจโยติ อยมตฺโถ อิธาธิปฺเปโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อญฺญมญฺญ…เป.… อธิปฺเปโต สิยา’’ติ อาหฯ ตถา จ วทนฺติ ‘‘อญฺญมญฺญญฺเจตฺถ น ปฏฺฐาเน อาคตอญฺญมญฺญวเสน คเหตพฺพ’’นฺติฯ จกฺขายตนุปจยาทีนนฺติ อุปรูปริ จิตานิ วิย อุปฺปนฺนจกฺขายตนาทีนิ, จกฺขายตนาทีนํ วา อุปตฺถมฺภกานิ จกฺขายตนุปจยาทีนิฯ

อญฺญมญฺญจตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺขาราทิมูลกนยมาติกาวณฺณนา

[247] ยทิปิ สามญฺญโต คตวิเสโส, ตถาปิ สามญฺญคฺคหเณน นยคโต วิเสโส สรูปโต ทสฺสิโต โหตีติ ‘‘นามปจฺจยา อวิชฺชา’’ติ วตฺวาปิ นามวิเสสานํ ตสฺสา ปจฺจยภาโว ทสฺเสตพฺโพติ อาห ‘‘นามวิเสสานํ…เป.… วุตฺตา’’ติฯ ‘‘ยเทว ปน นาม’’นฺติอาทิ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ นามคฺคหเณน อคฺคหิโตปิ ชาติอาทิ ภวคฺคหเณน คหิโตติ ทสฺสิโตวายมตฺโถติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘ภวคฺคหเณน จา’’ติอาทิฯ อิธาปีติ ‘‘ภวปจฺจยา อวิชฺชา’’ติ อิธาปิฯ น สิยาติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา อวิชฺชา’’ติ วุตฺตํ น สิยาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สามญฺญโจทิตํ วิเสสโจทิตเมว น โหติ, ตสฺมาฯ โสติ ภโวฯ เตนาติ สภาวาสภาวธมฺมสงฺคหเณนฯ

อุปาทานสฺสปิ ภเวกเทสตฺตา วุตฺตํ ‘‘อุปาทานปจฺจยา…เป.… อคฺคหิเต’’ติฯ ‘‘ภวปจฺจยา ชาตี’’ติ อิทํ วจนํ สนฺธายาห ‘‘ภวสทฺโท…เป.… วุจฺจมาโน’’ติฯ ‘‘นามปจฺจยา อวิชฺชา’’ติ เอตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนํ ฐเปตฺวา ปจฺจยสฺส คหณโต อวิชฺชาวินิมุตฺตา เอว จตฺตาโร ขนฺธา นามสทฺเทน วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘น นามสทฺโท นิรวเสสโพธโก’’ติฯ น เจตฺถ เอกํสโต การณํ มคฺคิตพฺพํฯ เยน ภว-สทฺโท นิรวเสสโพธโก, น นาม-สทฺโทติ อาห ‘‘เอวํสภาวา หิ เอตา นิรุตฺติโย’’ติฯ อิมินา อธิปฺปาเยนาติ ภวสทฺโท นิรวเสสโพธโก อุปาทินฺนจตุกฺขนฺธวิสยตฺตาติ อิมินา อธิปฺปาเยนฯ ชายมานาทิธมฺมวิการภาวโต ชายมานาทิกฺขนฺธปฏิพทฺธา ชาติอาทโย วุจฺเจยฺยุํ, น ปน ชาติอาทิปฏิพทฺธา ชายมานาทิกฺขนฺธาติ น เอกจิตฺตกฺขเณ ชาติอาทีนํ อวิชฺชาย ปจฺจยภาโว สมฺภวตีติ อิมมตฺถมาห ‘‘ชายมานานํ ปนา’’ติอาทินาฯ นานาจิตฺตกฺขเณ ปน ชาติอาทโย อวิชฺชาย อุปนิสฺสยปจฺจโย โหนฺตีติ ‘‘เอกจิตฺตกฺขเณ’’ติ วิเสสิตํฯ เตเนวาติ อสมฺภเวเนวฯ

มาติกาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ