เกสญฺจีติ ปริปุณฺณายตนานํ คพฺภเสยฺยกานํฯ ‘‘ปจฺฉิม…เป.… สทา สมฺภวตี’’ติ อิทํ คพฺภเสยฺยกานํ วิย อิตรโยนิกานํ กเมน อายตนุปฺปตฺติ นตฺถีติ วุตฺตํฯ ตถา จาห อฏฺฐกถายํ ‘‘สหุปฺปตฺติทีปนโต’’ติฯ

ปจฺจยจตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. เหตุจตุกฺกวณฺณนา

[244] อภาวโตติ ภาวาภาวโตฯ ยญฺหิ ชาติกฺขณมตฺเตเยว ภวติ, น ตโต ปรํ, ตํ ชาติยา อวิคตปจฺจโย สิยา อวิคตปจฺจยนิยมสพฺภาวโตฯ ภโว ปน ยสฺมา ชาติกฺขณโต ปรมฺปิ ภวติ, ตสฺมา น โส ตสฺสา อวิคตปจฺจโย โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตโต อุทฺธํ ภาวโตติ อตฺโถ’’ติฯ ภเวติ ภวปเท, ภเว วา นิปฺผาเทตพฺเพฯ เอส นโย ชาติอาทีสูติ เอตฺถาปิฯ ‘‘ยถา ปนา’’ติอาทินา ‘‘อวิคตปจฺจยสฺส อภาวโต, นิยมาภาวโต จา’’ติ วุตฺตานํ เหตูนํ วุตฺตนเยน อพฺยาปิภาววิภาวเนน อการณตํ ทสฺเสติ อยาวภาวิโน ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส, ปจฺจยธมฺมสฺส จ อวิคตปจฺจยภาวทสฺสนโตฯ สงฺขารกฺขนฺเธติอาทิ มคฺคโสธนวเสน วุตฺตํฯ ตสฺส ปริหารํ สยเมว วทติฯ โส ขโณ เอตสฺส อตฺถีติ ตงฺขณิโก, น ตงฺขณิโก อตงฺขณิโก, ตสฺส สพฺภาวา, อยาวภาวิกสพฺภาวาติ อตฺโถฯ ยถา ปน เหตู โหนฺติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สงฺขตลกฺขณานํ ปนา’’ติอาทิมาหฯ

เอวนฺติ เอวํ ยถาวุตฺตนเย สติ, เอวํ สนฺเตติ อตฺโถฯ ‘‘น หิ…เป.… อตฺถี’’ติ อิมินา ชาติอาทีนํ อวิคตปจฺจยวเสน ปจฺจยุปฺปนฺนภาโว วิย ปจฺจยภาโวปิ นตฺถีติ ทสฺเสติฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘อสภาวธมฺมตฺตา’’ติฯ

กถํ ปน อสภาวธมฺมานํ ชาติอาทีนํ ปจฺจยุปฺปนฺนตา, ปจฺจยตา จาติ อาห ‘‘ชายมานานํ ปนา’’ติอาทิฯ ตสฺสาติ ชาติชรามรณสฺสฯ วตฺตพฺพปเทโสติ ‘‘ฐเปตฺวา’’ติ วตฺตพฺพปเทโสฯ

โก ปน โสติ? ยถาวุตฺตํ นามํ, นามรูปญฺจ สงฺขารกฺขนฺเธน รูปกฺขนฺเธน จ ชรามรณานํ สงฺคหิตตฺตา ฯ ‘‘โย ภโว ชาติยา ปจฺจโย’’ติ เอเตน ภวสงฺคหิตานิปิ ชาติอาทีนิ ชาติยา อปฺปจฺจยตฺตา เอว ‘‘ฐเปตฺวา’’ติ น วุตฺตานีติ ทสฺเสติ, ปจฺจยภาวาสงฺกา เอว เนสํ ตสฺสา นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ เตเนว ฐเปตพฺพคเหตพฺพวิเสเส สตีติ สาสงฺกํ วทติฯ

เหตุจตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อญฺญมญฺญจตุกฺกวณฺณนา

[246] ปจฺจยุปฺปนฺนสฺสาติ ปจฺจยุปฺปนฺนภาวิโนฯ วิสุํ ฐิตสฺสาติ ภเวน อสงฺคหิตสฺสฯ สปฺปเทสเมว คหิตํ อิธ เวทนาทิกฺขนฺธตฺตยสฺเสว อธิปฺเปตตฺตา นิรุฬฺหตฺตา จฯ ปจฺจยุปฺปนฺนํ ฐเปตฺวา ปจฺจยภูตํเยว นามํ คหิตํ, อวิคตปจฺจยนิยมาภาโว วิย ภเว อุปาทานสฺส อญฺญมญฺญปจฺจยนิยมาภาโวติ โยชนาฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘สงฺขตลกฺขณานํ ปนา’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ

อญฺญมญฺญปจฺจโย วิย อญฺญมญฺญปจฺจโยติ อยมตฺโถ อิธาธิปฺเปโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อญฺญมญฺญ…เป.… อธิปฺเปโต สิยา’’ติ อาหฯ ตถา จ วทนฺติ ‘‘อญฺญมญฺญญฺเจตฺถ น ปฏฺฐาเน อาคตอญฺญมญฺญวเสน คเหตพฺพ’’นฺติฯ จกฺขายตนุปจยาทีนนฺติ อุปรูปริ จิตานิ วิย อุปฺปนฺนจกฺขายตนาทีนิ, จกฺขายตนาทีนํ วา อุปตฺถมฺภกานิ จกฺขายตนุปจยาทีนิฯ

อญฺญมญฺญจตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ