เตนาติ สีลพฺพตุปาทาเนนฯ วกฺขมาเนนาติ ‘‘อิทํ สีลพฺพตํ นามา’’ติอาทินา (วิภ. อฏฺฐ. 234) อฏฺฐกถายํ วกฺขมาเนน ปกาเรนฯ ปุราณํ พฺรหฺมณฺฑลิงฺคขนฺทปุราณาทิฯ ‘‘เสตวธยชฺชํ อารภเต ภูติกาโม’’ติอาทินา (วิสุทฺธิ. มหาฏี. 2.650) ปสุมารณวิธานยุตฺโต ยญฺญวิธิ ปสุพนฺธวิธิฯ

อตฺตโน สุทฺธิมคฺคปรามาสมตฺตตฺตา สีลพฺพตุปาทานสฺส อตฺตวาทุปาทานนิมิตฺตํ วุตฺตํฯ

มคฺคปจฺจยา โหนฺติ มิจฺฉานิยฺยานสภาวตฺตาฯ อนนฺตรสฺส ปน กามกมฺมภวสฺส อนนฺตรสมนนฺตรอนนฺตรูปนิสฺสยนตฺถิวิคตาเสวนปจฺจเยหิ อุปาทานสฺส ปจฺจยภาโว ปากโฏเยวาติ น วุตฺโตฯ

ภวปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชาติชรามรณาทิปทนิทฺเทสวณฺณนา

[235] อุปปตฺติภวุปฺปตฺตีติ อุปปตฺติภเว, อุปปตฺติภวภาเวน วา อุปาทินฺนกฺขนฺธานํ อุปฺปตฺติฯ ชายมานสฺส ขนฺธสฺสฯ ชาติ นิพฺพตฺติวิกาโรฯ อุปปตฺติภโวปิ ชาติยา ปจฺจโยฯ กสฺมา? อุปปตฺติภเว อสติ ชาติยา อภาวาติ โยชนาฯ ‘‘ชายมานรูปปทฏฺฐานตา’’ติอาทินาปิ ตสฺส ชาติยา ปจฺจยภาวํเยว วิภาเวติฯ

สติปิ สุกฺกโสณิตาทิเก ปิตุคตวิเสสาทิการเณ พาหิเร ปจฺจเย ตสฺส ปน อนิยตตฺตา, หีนปณีตาทิวิเสสสฺส จ อธิปฺเปตตฺตา วุตฺตํ ‘‘อชฺฌตฺต…เป.… อภาวา’’ติฯ

ชาติชรามรณาทิปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภวจกฺกกถาวณฺณนา

[242] สมฺพนฺธํ อิตํ คตนฺติ สมิตํฯ เตนาห ‘‘สงฺคต’’นฺติฯ

ภวจฺฉนฺโท ภวราโคฯ ตสฺสารุปฺปกถาสวนนฺติ ตสฺส พาลภาวสฺส อยุตฺตการิตาย อนุจฺฉวิกกถาสวนํฯ

เอเตน ปรูปวาทเหตุกาทิทุกฺขํ ทสฺเสติ, ‘‘กมฺมการณาทสฺสน’’นฺติ อิมินา ทณฺฑเหตุกํ, อิตเรน ทุคฺคตินิพฺพตฺติเหตุกํ ฯ คเมนฺตีติ ญาเปนฺติฯ ผเลนาปิ หิ อพฺยภิจารินา เหตุ ญายติ, วุฏฺฐินิมิตฺเตน วิย มโหเฆน อุปริเทเส วุฏฺฐินิปาโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘โพเธนฺตี’’ติฯ

วิเสสนิวตฺติอตฺโถ มตฺตสทฺโท ‘‘อวิตกฺกวิจารมตฺตา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. ติกมาติกา 6) วิยฯ อปฺปหีนาวิชฺชา การณลาเภ อุปฺปตฺติอรหตาย สมีเปเยวาติ อาห ‘‘สนฺนิหิตภาวกรเณนา’’ติฯ เวเทตีติ เวทยติฯ ตสฺส อตฺถวจนํ อนุภวตีติฯ เวทํ วา ญาณํ กโรติ อุปฺปาเทตีติ เวเทติฯ ตสฺส อตฺถวจนํ ชานาตีติฯ เวทิยตีติ ปน กมฺมกตฺตุกมฺมานํ วเสน นิทฺเทโสติ ตสฺสปิ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ชานาติ, ญายติ จา’’ติ อาหฯ จ-สทฺทตฺโถติ สมุจฺจยตฺโถ, พฺรหฺมาทินา จ การเกน, อตฺตนา จ เวทเกน รหิตนฺติ อตฺโถฯ จ-สทฺทตฺถสมาสนฺติ ทฺวนฺทสมาสมาหฯ

จตุพฺพิธมฺปิ วา สุญฺญตนฺติ ธุวภาวาทิสุญฺญตํ, อตฺตาทิสุญฺญตญฺจ สนฺธาย วทติฯ

ปุพฺพนฺตโตติ อตีตโกฏฺฐาสโตฯ เวทนาวสานมฺปิ ภวจกฺกํ ปริปุณฺณเมวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘เวทนา วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อวิชฺชาคหเณน วา ตณฺหุปาทานานิ, สงฺขารคฺคหเณน ภโว, วิญฺญาณาทิคฺคหเณน ชาติชรามรณานิ โสกาทโย จ คหิตาติ เอวมฺปิ เวทนาวสานํ ภวจกฺกนฺติ ยุตฺตเมเวตํฯ ตณฺหามูลเก จาติ ตณฺหุปาทานคฺคหเณน อวิชฺชา คหิตาติอาทินา โยเชตพฺพํฯ เตนาห ‘‘ทฺวินฺนํ…เป.… โหตี’’ติฯ ตตฺถ ทฺวินฺนนฺติ ปุริมปจฺฉิมานํ อุภินฺนํ เหตุผลวชฺชานํฯ วิปรีตาภินิเวสํ กโรนฺตีติ นิมิตฺตํ กตฺตุอุปจาเรน วทติฯ อนุปจฺเฉทเมว ปกาเสตีติ โยชนาฯ

เหตุผลสนฺธิ, ผลเหตุสนฺธิ, ปุนปิ เหตุผลสนฺธีติ เอวํ เหตุอาทิปุพฺพกา เหตุผลเหตุปุพฺพกาฯ เหตุผลเหตุผลวเสนาติ อวิชฺชาทิเหตุ, วิญฺญาณาทิผล, ตณฺหาทิเหตุ, ชาติผลวเสนฯ อุปสคฺควิเสเสน อตฺถวิเสโส โหตีติ ‘‘อากิรียนฺตี’’ติ ปทสฺส ปกาสียนฺตีติ อตฺโถ วุตฺโตฯ กิเลสกมฺมวิปากาติ อวิชฺชาทิเก เวทนาปริโยสาเน วทติฯ วิปากกิเลสกมฺเมหีติ วิญฺญาณาทีหิ ภวปริโยสาเนหิฯ ปุน กมฺมสฺส วิปากสมฺพนฺโธ วุตฺตนยตฺตา น คหิโตฯ

‘‘วฏฺฏานี’’ติ จ อิทํ ‘‘ตีณิ วฏฺฏานี’’ติ วิคฺคหวเสน ลพฺภมานํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ

‘‘ปุริมกมฺมภวสฺมิํ โมโห’’ติอาทินา (วิภ. อฏฺฐ. 242) อฏฺฐกถาย อาคตตฺตา อาสนฺนปจฺจกฺขตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อิมิสฺสา’’ติฯ วิภงฺคปาฬิยา วเสน ทสฺสิตํ, ตสฺมา น อฏฺฐกถาย ปุพฺพาปรวิโรโธ ยถาปาฐํ อตฺถสฺส ปกาสิตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ตตฺถ เจตนาสมฺปยุตฺตานญฺจ เจตนาย จ สงฺขารภาเวน กมฺมภวภาเวน จ วตฺตพฺพเมวาติ ปาฬิทฺวยาธิปฺปายวิวรณวเสน ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ภวสฺสาติ อุปปตฺติภวสฺสฯ ‘‘ภโว’’ติ วุตฺตา เจตนาสมฺปยุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ คหณนฺติ นิกามนวเสน อารมฺมณสฺส คหณํฯ เตนาห ‘‘กามุปาทานํ กิจฺเจนาหา’’ติฯ อิตรานิ กิจฺเจนาหาติ โยชนาฯ ตีสุ อตฺถวิกปฺเปสูติ ‘‘ตํ กมฺมํ กโรโต ปุริมา เจตนาโย’’ติอาทินา วุตฺเตสุ ตีสุ อายูหนเจตนานํ อตฺถวิกปฺเปสุฯ นนุ จ ตติเย อตฺถวิกปฺเป อายูหนสฺส อวสาเน เจตนา น วุตฺตาติ? ยทิปิ สรูปโต น วุตฺตา, ‘‘ตํสมฺปยุตฺตา’’ติ ปน สทฺทโต ปธานภาเวน วุตฺตสฺส อายูหนสฺส อปฺปธานภาเวน วุตฺตา อวสาเน ปจฺฉโต วุตฺตา วิย โหตีติ อิมํ ปริยายํ สนฺธาย ‘‘ตีสุปิ…เป.… อวสาเน’’ติ วุตฺตํฯ

นิปฺปริยาเยน ปน เยสุ อายูหนสฺส อวสาเน เจตนา วุตฺตา, เต ทสฺเสตุํ ‘‘ทฺวีสุ…เป.… อาหา’’ติ วุตฺตํฯ ตติเย อตฺถวิกปฺเป วุตฺเต อายูหนสงฺขาเร ตํสมฺปยุตฺตาติ อาหาติ โยชนาฯ กมฺมสฺส ปจฺจยภูตนฺติ สงฺขารปจฺจยํฯ เตน ‘‘กมฺมกรณกาเล’’ติ เอตฺถ กมฺม-สทฺเทน สพฺพสฺสปิ สงฺขารสฺส คหิตตํ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘น กมฺมสมฺปยุตฺตเมวา’’ติฯ

กมฺมาเนวาติ กมฺมานิเยวฯ วิปากธมฺมตาย กมฺมสริกฺขกาฯ สหชาตโกฏิยา, อุปนิสฺสยโกฏิยา จ ตสฺส กมฺมสฺส อุปการกาติ ตทุปการกาฯ สํขิปฺปนฺตีติ สํขิปียนฺติ สํยูหียนฺติฯ ‘‘สํขิปฺปนฺติ เอตฺถา’’ติ อธิกรณสาธนวเสน สงฺเขปสทฺทสฺส อตฺถํ วตฺวา ปุน กมฺมสาธนวเสน วตฺตุํ ‘‘สํขิปียตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถาปีติ ‘‘กมฺม’’นฺติ วุตฺตกมฺมสมฺภาเรปิฯ คมนธมฺมนฺติ ภงฺคุปคมนธมฺมํฯ เตน อิตฺตรนฺติ ภงฺคปรนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เตนาติ วินสฺสนธมฺมตาทีปเกน อิตฺตรสทฺเทนฯ นิสฺสารตํ อตฺตสาราภาวํ ทีเปติฯ เอวํ ‘‘อิตฺตร’’นฺติอาทินา อนิจฺจํ จลํ อิตฺตรํ อทฺธุวนฺติ จตุนฺนํ ปทานํ อตฺถวิเสสวาจิตํ ทสฺเสติฯ ฐานโสติ เอตฺถ วุตฺตฏฺฐานํ นาม ปจฺจโยฯ อญฺญมฺปีติ อญฺญตฺถ วุตฺตํฯ ตสฺส ตสฺส ผลสฺสฯ ธมฺมมตฺตสมฺภเว สติ วฏฺฏุปจฺเฉเท สตีติ โยชนาฯ เอวนฺติ วุตฺตปฺปกาเรน สมุจฺจยตฺเถ จ-สทฺเท สติฯ

สจฺจานิเยว ปภโวติ สมานาธิกรณปกฺขํ สนฺธายาห ‘‘สจฺจปฺปภวโตติ สจฺจโต’’ติฯ ‘‘ยสฺส ปหานตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ เอวํภูตํ อริยสจฺจํ วิเสสํ อกตฺวาฯ

เตหิ โสกาทีหิฯ ‘‘โสกโทมนสฺสุปายาสา อวิชฺชาย อวิโยคิโน’’ติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺตนเยน สิทฺธาย อวิชฺชายฯ อตฺตโนเยวาติ ปจฺจยุปฺปนฺนํ อนเปกฺขิตฺวา อตฺตโนเยว ปวตฺตสงฺขาตกิจฺจโตฯ

โสกาทโยปิ หีติ เอตฺถ หิ-สทฺโท เหตุอตฺโถฯ ยสฺมา ‘‘โสกาทโย ปจฺจยายตฺตา อวสวตฺติโน’’ติ อิทํ ‘‘ชาติปจฺจยา…เป.… สมฺภวนฺตี’’ติ เอเตน วจเนน สิทฺธํ, ตสฺมา ตํ ‘‘อตฺตา โสจตี’’ติอาทิทสฺสนนิวารณนฺติ อตฺโถฯ

สติ จ ปริคฺคเห รชฺชํ วิย คติโย อเนกานตฺถานุพนฺธนา, ตาหิ จ วิญฺญาณสฺส อุปทฺทุตตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สงฺขารปริคฺคหิตํ…เป.… รชฺเช’’ติ วุตฺตนฺติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ยถาอุปฏฺฐิตานิ กมฺมาทีนิ จุติอาสนฺนชวเนหิ ปริกปฺเปตฺวา วิย คหิตานิ ปฏิสนฺธิวิญฺญาเณนปิ ปริกปฺปิตานิ วิย โหนฺติ, ตํ ปนสฺส ปริกปฺปนํ อตฺถโต อารมฺมณกรณเมวาติ วุตฺตํ ‘‘ปริ…เป.… โต’’ติฯ สงฺกปฺปนํ วา ปริกปฺปนนฺติ วุตฺตํ ‘‘วิตกฺเกน วิตกฺกนโต’’ติฯ สสมฺภารจกฺขุอาทโย สฬายตนสฺส ปติฏฺฐาวิเสโสฯ

ยทาการาย ชาติยา ยทาการํ ชรามรณํ สมฺภวติ, สมฺภวนฺตญฺจ ยถานุปุพฺพํ ปวตฺตํ, โส อตฺโถ ชาติปจฺจยสมฺภูตสมุทาคตฏฺโฐ, สหิตสฺส สมุทิตสฺส ปุคฺคลสฺส ชีรณภิชฺชนาวตฺถา ธมฺมา ชรามรณาปเทเสน วุตฺตา, สา จ เนสํ อวตฺถา ชาติปุพฺพิกา, เต จ สมุทิตา เอว ปวตฺตนฺตีติ เอวํ ชาติโต ชรามรณสฺส สมฺภูตสมุทาคตฏฺโฐ เวทิตพฺโพฯ ชาติโต ชรามรณํ น น โหติ โหติเยว เอกนฺเตน ชาตสฺส ชรามรณสมฺภวโต, น จ ชาติํ วินา โหติ อชาตสฺส ตทภาวโตติ ชรามรณสฺส ชาติปจฺจยตํ อนฺวยพฺยติเรเกหิ วิภาเวติ ‘‘น ชาติโต’’ติอาทินาฯ อิตฺถนฺติ ชาติปจฺจยา ชรามรณสฺส นิพฺพตฺตาการํ วทติฯ

นิโรธา นิโรธสงฺขาตนฺติ ปจฺจยนิโรธา ปจฺจยุปฺปนฺนนิโรธสงฺขาตํฯ อนุโลมเทสนาย จ เวมชฺฌโต ปฏฺฐายาติ โยชนาฯ

อปุญฺญาภิสงฺขาเรกเทโส สราโค ราเคน สหเชกฏฺโฐติ กตฺวาฯ สพฺโพปิ อปุญฺญาภิสงฺขาโร สราโค ปหาเนกฏฺฐภาวโตฯ ยสฺมา ปน อกุสลธมฺโม อกุสลธมฺมสฺส สภาโค, อนกุสลธมฺโม วิสภาโค, ยถารหํ ปจฺจโย จ โหติ, ตสฺมา ‘‘อปฏิปกฺขภาวโต, ราคปฺปวฑฺฒโก’’ติ จ วุตฺตํ ฯ ‘‘ตเทว วิญฺญาณํ สนฺธาวติ สํสรตี’’ติ มิจฺฉาภินิเวสสพฺภาวโต สํสรณกิริยายปิ สพฺยาปารตา วิญฺญาณสฺส วุตฺตาฯ สพฺยาปารตาภินิเวสพลวตาย, สงฺกนฺติอภินิเวสพลวตายาติ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํฯ ‘‘อสหวตฺตนโต, สหวตฺตนโต’’ติ เอเตน อสหวุตฺติ วินิพฺโภโค, สหวุตฺติ อวินิพฺโภโคติ ทสฺเสติฯ

สภาวาธิคมนิมิตฺตตา โอภาสนํฯ จกฺขาทิสนฺนิสฺสเยน หิ ปญฺจวิญฺญาณานิ รูปาทิสภาวํ อุปลภนฺติฯ อิตเร ผุสนสงฺคติสนฺนิปาตฏฺฐาฯ ฉนฺนนฺติ ฉนฺนมฺปิ สมฺผสฺสานํฯ

อาทานนฺติ อุปสทฺเทน วินาปิ ทฬฺหคาโห อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘อาทานฏฺโฐ จตุนฺนมฺปิ อุปาทานานํ สมาโน’’ติฯ คหณนฺติ นิกามนวเสน วิสยสฺส ปฏิจฺฉนฺนนฺติ วุตฺตํ ‘‘คหณฏฺโฐ กามุปาทานสฺสา’’ติฯ อิตเรสนฺติ ทิฏฺฐุปาทานาทีนํฯ ตสฺมาติ วิภตฺติยา อลุตฺตภาวโตฯ เตนาติ ขิปนสทฺเทนฯ หานิ วา ขีณภาโว ขโยติ ‘‘ขยฏฺโฐ วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ทฺวินฺนนฺติ ชรามรณานํฯ มรณูปนยนรสตฺตา วา ชรายปิ มรณฏฺโฐ เอว ทสฺสิโตฯ

นียนฺติ คเมนฺตีติ นยา, เอกตฺตาทโยฯ เกหิ นียนฺติ? อวิชฺชาทิอตฺเถหีติ อิมมตฺถมาห ‘‘อวิชฺชาที’’ติอาทินาฯ เสน ภาเวนาติ สเกน อวิชฺชาทิภาเวน, ตํ อมุญฺจิตฺวา เอวฯ น หิ อวิชฺชาทิวินิมุตฺตํ เอกตฺตํ นาม กิญฺจิ ปรมตฺถโต อตฺถิฯ เสน ภาเวนาติ วา สเกน เอกตฺตาทิภาเวนฯ อวิชฺชาทีสุ วิญฺญายมาโน เหตุผลธมฺมานํ เอกสนฺตติปติตาทิสงฺขาโต เอกตฺตาทิภาโว เตเนว สภาเวน ญายติ, น อวิชฺชาทิภาเวนาติฯ เต หิ เนตพฺพาติ เตสํ นยาฯ อตฺถา เอว วา อวิชฺชาทโยฯ อเนเกปิ สมานา ธมฺมา เยน สนฺตานานุปจฺเฉเทน ‘‘เอก’’นฺติ ญายนฺติ โวหรียนฺติ, โส ตตฺถ กรณภาเวน วตฺตพฺพตํ อรหติ, ตถา อิตเรปีติ อาห ‘‘เอกตฺตาทีหิ จ อตฺถา ‘เอก’นฺติอาทินา นียนฺตี’’ติฯ ตตฺถ นียนฺตีติ ญายนฺติ, ปญฺญาปียนฺติ จฯ ปุริมปจฺฉิมานํ ธมฺมานํ นิโรธุปฺปาทนิรนฺตรตาย นามกายสฺส, สมฺพนฺธวุตฺติตาย รูปกายสฺส, อุภยสฺส จ อญฺญมญฺญสนฺนิสฺสิตตาย ทุวิญฺเญยฺยนานโต เอกีภูตสฺส วิย ฆนภาวปฺปพนฺโธ เหตุผลภาเวน สมฺพนฺโธ สมฺมา ตาโนติ สนฺตาโน, ตสฺส อนุปจฺเฉโท ตถาปวตฺติ เอกตฺตนฺติ อาห ‘‘สนฺตานานุปจฺเฉโท เอกตฺต’’นฺติฯ

สมฺพนฺธรหิตสฺสาติ เหตุผลภาเวน อญฺญมญฺญสมฺพนฺธภาวรหิตสฺสฯ สตฺตนฺตโรติ อญฺโญ สตฺโตฯ อุจฺเฉททิฏฺฐิมุปาทิยตีติ ยถานุรูปการณโต ผลปฺปวตฺติํ อสมนุปสฺสนฺโต นานาสนฺตาเน วิย อสมฺพนฺธนานตฺตทสฺสนโต เหตุภาวรหิตานํ นิปฺปโยชนานํ ปุริมุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ นิโรเธ เหตุนิยมาภาวโต เอกนฺเตน อุปฺปตฺติ น ยุตฺตา, ตถา สนฺตาเนน อุปฺปตฺติ, สทิสภาเวน อุปฺปตฺติ, สมานชาติเทสปริณามวยรูปพลสณฺฐานานํ อุปฺปตฺติ น ยุตฺตาติอาทีนิ วิกปฺเปนฺโต อุจฺเฉททิฏฺฐิํ คณฺหาติฯ

กสฺมา อุปฺปตฺติ น สิยาติ วาลิกาหิ วิย ติเลหิปิ เตลสฺส, อุจฺฉุโต วิย คาวิโตปิ ขีรสฺส อญฺญาภาวโต เกน การเณน เตหิ เตสํ อุปฺปตฺติ น สิยา, อิตเรหิ เอว จ เนสํ อุปฺปตฺติ โหตีติฯ ตสฺมาติ อญฺญสฺส อญฺญโต อุปฺปตฺติยํ สพฺพสฺส สพฺพโส อุปฺปตฺติยา ภวิตพฺพํ, น เจตํ อตฺถิ, ตสฺมาฯ ยสฺมา นิยติวาที อนุรูปา เหตุโต ผลุปฺปตฺติํ น อิจฺฉติ, สภาวสิทฺธเมว จ ธมฺมปฺปวตฺติํ อิจฺฉติ, ตสฺมา ‘‘อวิชฺชมาเนปิ เหตุมฺหี’’ติ วุตฺตํฯ

สภาวสิทฺธา เอว หิ อจฺเฉชฺชสุตฺตาวุตาเภชฺชมณิ วิย กมลงฺฆนรหิตา ตถา ตถา สรีรินฺทฺริยสุขาทิภาวปริณามาย นิยติยาว กายา สมาคจฺฉนฺติ, ยโต คติชาติพนฺธา, อปวคฺโค จ โหตีติ นิยติวาโทฯ เตนาห ‘‘นิยตตาย…เป.… ปวตฺตนฺตี’’ติฯ นิยติอตฺโถ วุตฺโตเยวฯ

เอตสฺส อตฺถสฺส สาธกํ สุตฺตํฯ อากุลเมว, อากุลภาโว วา อากุลกํฯ ชฏิตาติ เหฏฺฐุปริยวเสน ปวตฺตมาเนหิ กิเลสกมฺมวิปาเกหิ ชาตชฏาฯ นีฑนฺติ กุลาวกํฯ สํสารนฺติ อิธ สมฺปตฺติภวปฺปพนฺธมาห อปายาทิปเทหิ ทุคฺคติปฺปพนฺธสฺส วุตฺตตฺตาฯ

ภวจกฺกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา

[243] ตํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํฯ เอเกกจิตฺตาวรุทฺธนฺติ อภิธมฺมภาชนีเย วิย เอเกกสฺมิํ จิตฺเต อวรุทฺธํ อนฺโตคธํ อกตฺวาฯ อสหชาตานญฺจ ‘‘อสหชาตานํ, สหชาตานญฺจา’’ติ เอวํ ปฐมปเท เอกเสสนิทฺเทโส ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณ’’นฺติ อสหชาตาเยว ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนา ทสฺสิตา วิปากวิญฺญาณสฺเสว อธิปฺเปตตฺตาฯ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูป’’นฺติ (วิภ. 225) จ เอวมาทีสุ อสหชาตา, สหชาตา จฯ ‘‘เอเกเกน นเยนา’’ติ ปุราตโน ปาโฐ, เอตรหิ ปน ‘‘เอเกเกน จตุกฺเกน’’ อิจฺเจว พหูสุ โปตฺถเกสุ ปาโฐฯ นยจตุกฺกวาราติ นเยสุ จตุกฺกานํ วารา, อวิชฺชามูลกาทีสุ นวสุ นเยสุ ปจฺเจกํ ปจฺจยจตุกฺกาทีนํ จตุนฺนํ จตุกฺกานํ ‘‘นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตน’’นฺติอาทิวิเสสภินฺนา จตฺตาโร วาราติ อตฺโถฯ ววตฺถิตาติ ยถาวุตฺตวิเสเสน อสํกิณฺณาฯ จตุกฺกานนฺติ วารจตุกฺกานํ วารโสฬสกสฺส นยภาวโตติ อธิปฺปาโยฯ