อุปาทานปทนิทฺเทสวณฺณนา

[233] ปุริมทิฏฺฐินฺติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา’’ติ (ที. นิ. 1.31) ปเคว อภินิวิฏฺฐํ สสฺสตคาหํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อตฺตคฺคหณํ…เป.… ทฏฺฐพฺพ’’นฺติฯ อุปาทิยมานนฺติ คณฺหนฺตํฯ โลโกติ วา คหณนฺติ ยํ ‘‘โลโก สสฺสโต’’ติ คหณํ, สา ทิฏฺฐีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ทิฏฺฐุปาทานภูต’’นฺติฯ ‘‘ธมฺมสงฺเขป…เป.… ทิฏฺฐิมตฺตเมวา’’ติ อิทํ พฺยวหิตานํ ปทานํ สมฺพนฺธทสฺสนํฯ ตตฺถ สงฺเขปโต ตณฺหาทฬฺหตฺตํ, สงฺเขปโต ทิฏฺฐิมตฺตเมว จตฺตาริ อุปาทานานีติ อธิปฺปาโยฯ ธมฺมสงฺเขปวิตฺถารโตติ สมุทายภูตโต ธมฺมสงฺเขปวิตฺถารโต ตทวยวภูตํ สงฺเขปํ วิตฺถารญฺจ นิทฺธาเรติฯ

สสฺสตคาหปุพฺพงฺคโม, อุจฺเฉทคาหปุพฺพงฺคโม จ อตฺตคาโหติ โยชนาฯ เตสนฺติ ยถาวุตฺตสสฺสตุจฺเฉทคาหานํ มูลภาเวน วิธายกตฺตา สามิภูโตฯ อาทินา วาติ ‘‘ปฐมํ อตฺตวาทุปาทาน’’นฺติอาทินา วา วากฺเยนฯ

เยน ภวสฺสาเทน คธิตจิตฺโต ภวนิพฺพตฺตกํ กมฺมํ กตฺวา อุปปนฺโน, สา ภวนิกนฺติ สนฺตาเน จิรานุพนฺธา อภิณฺหุปฺปตฺติกา อุปปนฺนมตฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ อาห ‘‘ยทิปิ…เป.… ปวตฺติตพฺพตฺตา’’ติฯ อรหตฺตมคฺควชฺฌตฺตา ภวราคสฺสปิ กามุปาทานภาโว อตฺเถวาติ อาห ‘‘ตณฺหาทฬฺหตฺตํ น โหตีติ มญฺญมาโน’’ติฯ ภวราโคปิ หิ สวิสเย ทฬฺหํ ปวตฺตตีติฯ สพฺพาปิ ตณฺหา กามุปาทานนฺติ เอตฺถาปิ ตสฺส อรหตฺตมคฺควชฺฌตา วุตฺตาติ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ

อุปฺปตฺติฏฺฐานภูตา น อารมฺมณภูตาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาติ ขนฺธานํ อาลยภาเวนฯ อารมฺมณานนฺตรปกตูปนิสฺสยาติ อารมฺมณูปนิสฺสยอนนฺตรูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสยาฯ อนนฺตรปจฺจยาทีนนฺติ อนนฺตรสมนนฺตรอารมฺมณปจฺจยาทีนํฯ

อุปาทานปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ