เมนู

เวทนาปทนิทฺเทสวณฺณนา

[231] อนนฺตราทีหีติ อนนฺตรสมนนฺตรูปนิสฺสยนตฺถิวิคตปจฺจเยหิฯ อุปนิสฺสเยติ อนนฺตรูปนิสฺสเยฯ อนนฺตรสมนนฺตรปจฺจยา หิ อนนฺตรตาวเสเนว อนนฺตรูปนิสฺสเย อนฺโตคธาฯ นตฺถิวิคตปจฺจยา ปน อนนฺตรสมนนฺตรปจฺจยธมฺมานํเยว ตถาภาวโต ตทนฺโตคธาฯ ตสฺสาติ อุปนิสฺสยสฺสฯ

สพฺพสฺสาติ วิปากสฺส, อวิปากสฺส จฯ ปฏิสนฺธิภวงฺคจุติจิตฺตสมฺปยุตฺตาย หิ เวทนาย สหชาตมโนสมฺผสฺโส วุตฺตนเยน อฏฺฐธา ปจฺจโย โหติฯ อนนฺตโร อนนฺตราทินา, อนานนฺตโร อุปนิสฺสยวเสเนว ปจฺจโย โหติฯ สมฺภวทสฺสนญฺเจตํ, น ตาสํ มโนทฺวาริกภาวทสฺสนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

เวทนาปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตณฺหาปทนิทฺเทสวณฺณนา

[232] ยถา จ รสายนชานิ โอชาชีวิตานิ, เอวํ ตํนิมิตฺตํ สุขํ, ตทปเนยฺยํ ชราทิทุกฺขญฺจ ธมฺมารมฺมณภาเวน โยเชตพฺพํฯ

กมฺมผลาภิปตฺถนาวเสน สตฺตา กมฺมานิปิ อายูหนฺตีติ สาติสยํ ตณฺหาย วิปากเวทนา อุปนิสฺสโย, น ตถา อิตราติ อาห ‘‘วิปากา วิเสเสน…เป.… อวิเสเสน อิตรา จา’’ติฯ อิตราติ อวิปากาติ อตฺโถฯ ‘‘สุขมิจฺเจว ภาสิตา’’ติ อิทํ อิฏฺฐสภาวํเยว อุเปกฺขํ สนฺธาย วุตฺตํ, น อนิฏฺฐสภาวํฯ เตนาห ‘‘อุเปกฺขา ปนา’’ติอาทิฯ สพฺพสฺสาติ อวีตราคสฺส วีตราคสฺส จ เวทนาวโต ปุคฺคลสฺสฯ

เวทนาปจฺจยา เอวาติ อยํ นิยโม นิยมนฺตรนิวตฺตนปโรติ นาสฺส ปจฺจยนฺตรนิวตฺตนตฺถตา ทฏฺฐพฺพาฯ เอเตน ปจฺจยุปฺปนฺนนฺตรปฏิกฺเขโปปิ นิวตฺติโต โหติฯ

ตณฺหาปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปาทานปทนิทฺเทสวณฺณนา

[233] ปุริมทิฏฺฐินฺติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา’’ติ (ที. นิ. 1.31) ปเคว อภินิวิฏฺฐํ สสฺสตคาหํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อตฺตคฺคหณํ…เป.… ทฏฺฐพฺพ’’นฺติฯ อุปาทิยมานนฺติ คณฺหนฺตํฯ โลโกติ วา คหณนฺติ ยํ ‘‘โลโก สสฺสโต’’ติ คหณํ, สา ทิฏฺฐีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ทิฏฺฐุปาทานภูต’’นฺติฯ ‘‘ธมฺมสงฺเขป…เป.… ทิฏฺฐิมตฺตเมวา’’ติ อิทํ พฺยวหิตานํ ปทานํ สมฺพนฺธทสฺสนํฯ ตตฺถ สงฺเขปโต ตณฺหาทฬฺหตฺตํ, สงฺเขปโต ทิฏฺฐิมตฺตเมว จตฺตาริ อุปาทานานีติ อธิปฺปาโยฯ ธมฺมสงฺเขปวิตฺถารโตติ สมุทายภูตโต ธมฺมสงฺเขปวิตฺถารโต ตทวยวภูตํ สงฺเขปํ วิตฺถารญฺจ นิทฺธาเรติฯ

สสฺสตคาหปุพฺพงฺคโม, อุจฺเฉทคาหปุพฺพงฺคโม จ อตฺตคาโหติ โยชนาฯ เตสนฺติ ยถาวุตฺตสสฺสตุจฺเฉทคาหานํ มูลภาเวน วิธายกตฺตา สามิภูโตอาทินา วาติ ‘‘ปฐมํ อตฺตวาทุปาทาน’’นฺติอาทินา วา วากฺเยนฯ

เยน ภวสฺสาเทน คธิตจิตฺโต ภวนิพฺพตฺตกํ กมฺมํ กตฺวา อุปปนฺโน, สา ภวนิกนฺติ สนฺตาเน จิรานุพนฺธา อภิณฺหุปฺปตฺติกา อุปปนฺนมตฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ อาห ‘‘ยทิปิ…เป.… ปวตฺติตพฺพตฺตา’’ติฯ อรหตฺตมคฺควชฺฌตฺตา ภวราคสฺสปิ กามุปาทานภาโว อตฺเถวาติ อาห ‘‘ตณฺหาทฬฺหตฺตํ น โหตีติ มญฺญมาโน’’ติฯ ภวราโคปิ หิ สวิสเย ทฬฺหํ ปวตฺตตีติฯ สพฺพาปิ ตณฺหา กามุปาทานนฺติ เอตฺถาปิ ตสฺส อรหตฺตมคฺควชฺฌตา วุตฺตาติ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ

อุปฺปตฺติฏฺฐานภูตา น อารมฺมณภูตาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาติ ขนฺธานํ อาลยภาเวนฯ อารมฺมณานนฺตรปกตูปนิสฺสยาติ อารมฺมณูปนิสฺสยอนนฺตรูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสยาฯ อนนฺตรปจฺจยาทีนนฺติ อนนฺตรสมนนฺตรอารมฺมณปจฺจยาทีนํฯ

อุปาทานปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ