3. นิโรธสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา

[204] ตณฺหาย วิรชฺชนํ หลิทฺทิราคสฺส วิย ปลุชฺชนนฺติ กตฺวา อาห ‘‘ขยคมนวเสนา’’ติฯ วิจฺฉินฺนํ นิรุชฺฌนนฺติ วุตฺตํ ‘‘อปฺปวตฺติคมนวเสนา’’ติฯ จชนํ ฉฑฺฑนํ, หาปนํ วาติ อาห ‘‘อนเปกฺขตาย จชนวเสน, หานิวเสน จา’’ติฯ

ตทปฺปวตฺติ วิยาติ ตสฺสา ติตฺตอลาพุวลฺลิยา อปฺปวตฺติ วิยฯ อปฺปวตฺติเหตุภูตมฺปิ นิพฺพานํ ตณฺหาย อปฺปวตฺติ วิย คยฺหตีติ อาห ‘‘ตทปฺปวตฺติ วิยา’’ติ ยถา ‘‘ราคกฺขโย’’ติ (สํ. นิ. 4.315, 330)ฯ อปฺปวตฺติภูตนฺติ ตณฺหาย อปฺปวตฺติยา ปตฺตํ, ปตฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ นิพฺพานํ อาคมฺม นิรุทฺธายปิ ตณฺหาย ปิยรูปสาตรูเปสุ นิรุทฺธาติ วตฺตพฺพตาทสฺสนตฺถํ วุตฺตาติ โยชนาฯ เอตฺถ จ ยสฺมา มคฺโค, นิพฺพานญฺจ ตณฺหาย สมุจฺเฉทสาธนํ, ตสฺมา ‘‘ปุริมา วา อุปมา’’ติอาทินา อุปมาทฺวยํ อุภยตฺถ ยถากฺกมํ โยชิตํ, อุภยฏฺฐานิยํ ปน อุภยตฺถาปิ ลพฺภเตวฯ

นิโรธสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. มคฺคสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา

[205] ติตฺถิเยหิ กปฺปิตสฺส มคฺคสฺส ปกติปุริสนฺตรญาณาทิกสฺสฯ อริยํ ลภาเปตีติ อริยํ สามญฺญผลํ ลภาเปติฯ

ตพฺพิปกฺขวิรติสภาวาติ ตสฺสา สมฺมาวาจาย วิปกฺขโต มิจฺฉาวาจาย วิรติสภาวาฯ เภทกรมิจฺฉาวาจา ปิสุณวาจา, สพฺพาปิ วา มิจฺฉาวาจา วิสํวาทนาทิวเสน เภทกรีติ อาห ‘‘เภทกรมิจฺฉาวาจาปหาเนนา’’ติฯ วิสํวาทนาทิกิจฺจตาย หิ ลูขานํ อปริคฺคาหกานํ มุสาวาทาทีนํ ปฏิปกฺขภูตา สินิทฺธภาเวน ปริคฺคาหกสภาวา สมฺมาวาจา ตปฺปจฺจยสุภาสิตสมฺปฏิคฺคาหเก ชเน, สมฺปยุตฺตธมฺเม จ ปริคฺคณฺหนฺตี ปวตฺตตีติ ปริคฺคหลกฺขณาฯ เตนาห ‘‘ชเน, สมฺปยุตฺเต จ ปริคฺคณฺหนกิจฺจวตี’’ติฯ จีวรกมฺมาทิโก ตาทิโส ปโยโคฯ กาตพฺพํ จีวรรชนาทิกํฯ นิรวชฺชสมุฏฺฐาปนกิจฺจวาติ นิรวชฺชสฺส กตฺตพฺพสฺส, นิรวชฺชากาเรน วา สมุฏฺฐาปนกิจฺจวาฯ