เมนู

โทมนสฺสสฺสาติ อโสจนาการสฺส โทมนสฺสสฺส, โสจนาการสฺสาปิ วา นานาวีถิกสฺสฯ ตมฺปิ หิ ทุกฺขเมวาติฯ อญฺญถาติ มโนทฺวารชวเน เอว คหิเตฯ ตตฺถาติ กายวตฺถุกมโนทฺวาริเกสุฯ

ปริเทวนิทฺเทสวณฺณนา

[195] อาเทวนสทฺทํ กตฺวาติ อาเทวิตฺวา, วิลปิตฺวาติ อตฺโถฯ ปุคฺคลสฺส สมฺภมภาโวติ ยสฺส สตฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, ตสฺส อนวฏฺฐานภาโวฯ สมฺภมํ วา อพฺภนฺตรคตํ ตสฺส ปจฺจุปฏฺฐาเปติ ปากฏภาวกรเณนาติ สมฺภมปจฺจุปฏฺฐาโน

มุฏฺฐีหิ โปถนาทีนิ มุฏฺฐิโปถนาทีนิ

เยน โทมนสฺเสนฯ ปุพฺเพ วุตฺตทุกฺขโตติ ‘‘อตฺตโน ขนฺธํ มุฏฺฐีหิ โปเถตี’’ติอาทินา วุตฺตทุกฺขโตฯ ตํนิทานนฺติ ปริเทวนิทานํฯ

ทุกฺขโทมนสฺสนิทฺเทสวณฺณนา

[196-7] กายทุกฺขาภิภูตสฺส ปติการาภิลาสาย ตาทิสทุกฺขาวหปโยคกาลาทีสุ กายิกทุกฺขสฺส ตทุปนิสฺสยตา เวทิตพฺพาฯ เอเตน ทุกฺเขนาติ อนาถตาหตฺถปาทจฺเฉทนาทิทุกฺเขนฯ

อุปายาสนิทฺเทสวณฺณนา

[198] ทุกฺขฏฺฐานนิสชฺชาทีนิ ทุกฺขฏฺฐานาทีนิฯ โทมนสฺสสฺส วตฺถุ โหติ อุปายาโสติ สมฺพนฺโธฯ

อปฺปิยสมฺปโยคนิทฺเทสวณฺณนา

[199] อญฺญสาเปกฺขสทฺโท อสมตฺถสมาโสติ ตํ ทสฺเสติ ‘‘เยน สมาโส, น ตสฺสายํ ปฏิเสธโก อ-กาโร’’ติฯ

ปจฺฉิมทฺวยนฺติ ‘‘สโมธานํ มิสฺสีภาโว’’ติ อิทํ ปททฺวยํฯ ตทตฺถวเสนาติ สโมธานตฺถสฺส, มิสฺสีภาวตฺถสฺส จ วเสน สงฺขาเรสุ ลพฺภติฯ อาคเตหิ จ เตหิ สงฺขาเรหิ ปุคฺคลสฺส สํโยโค โหตีติ โยชนาฯ

ตํคหณมตฺตนฺติ อาปาถคตารมฺมณคฺคหณมตฺตํฯ

อิจฺฉานิทฺเทสวณฺณนา

[201] ตํ กาลนฺติ จุติจิตฺตนิโรธโต อุทฺธํ กาลํฯ ‘‘ยมฺปี’’ติ ยํ-สทฺโท กรณตฺเถ ปจฺจตฺตนฺติ เยนปีติ อตฺโถ วุตฺโตฯ ‘‘ยํ อิจฺฉ’’นฺติ ยํ-สทฺโท ยทา อิจฺฉาเปกฺโข, ตทา ‘‘น ลภตี’’ติ เอตฺถ อลาภปธานาภาวโต อิจฺฉา วิเสสียตีติ อาห ‘‘อลาภวิสิฏฺฐา อิจฺฉา วุตฺตา โหตี’’ติฯ ‘‘อิจฺฉํ น ลภติ ย’’นฺติ เอวํ กิริยาปรามสนภูโต ยํ-สทฺโท ยทา ‘‘น ลภตี’’ติ เอตํ อเปกฺขติ, ตตฺถ คุณภูตา อิจฺฉา, ปธานภูโต อลาโภติ อาห ‘‘ตทา อิจฺฉาวิสิฏฺโฐ อลาโภ วุตฺโต โหตี’’ติฯ

หิโรตฺตปฺปรหิตา ฉินฺนิกา, ธุตฺติกาติ วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘ฉินฺนภินฺนคเณนาติ นิลฺลชฺเชน ธุตฺตคเณนา’’ติฯ กปฺปฏิกา สิพฺพิตปิโลติกธาริโนฯ

อลพฺภเนยฺยอิจฺฉนฺติ อลพฺภเนยฺยวตฺถุสฺมิํ อิจฺฉํฯ

อุปาทานกฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา

[202] ตาทิสสฺส วตฺถุโน สพฺภาวาติ สามญฺญโต อนวเสสคฺคหณํ สนฺธายาหฯ

อติปากเฏน อติ วิย ปกาเสน ทุกฺเขนาติ อตฺโถฯ

ทุกฺขสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ