อิธ ปเนเตสุ เอเกเกเนว ปเทน อวิภาคโต สพฺพสตฺเต ปริยาทิยิตฺวาฯ อุภยตฺถาติ ปุริมปจฺฉิมนเยสุ ภาวนิทฺเทโสว ยุตฺโตฯ อนภิหิเต วิภตฺติวิธานํ, นาภิหิเตติฯ ปากฏา นิพฺพตฺตีติ อภิพฺยตฺตา นิพฺพตฺติฯ

ทฺวินฺนํ ทฺวินฺนนฺติ เอกโวการภเว รูปายตนธมฺมายตนวเสน ทฺวินฺนํ, จตุโวการภเว มนายตนธมฺมายตนวเสน ทฺวินฺนํฯ เสเสติ ปญฺจโวการภเวฯ ปญฺจนฺนนฺติ จกฺขุโสตมโนรูปธมฺมายตนวเสน ปญฺจนฺนํฯ ตานิ หิ รูปภเว ปญฺจโวกาเร อุปปตฺติกฺขเณ อุปฺปชฺชนฺติฯ กามธาตุยํ ปฏิสนฺธิกฺขเณ อุปฺปชฺชมานานนฺติ โยชนาฯ วิกลาวิกลินฺทฺริยานนฺติ อปริปุณฺณปริปุณฺณายตนานํ สตฺตานํฯ อินฺทฺริยวเสเนว หิ อายตนานํ เวกลฺลํ อิจฺฉิตพฺพํฯ ตตฺถ วิกลินฺทฺริยสฺส สตฺตนฺนํ นวนฺนํ ทสนฺนํ ปุนปิ ทสนฺนํ, อิตรสฺส เอกาทสนฺนํ อายตนานํ วเสน สงฺคโห เวทิตพฺโพฯ สตฺตนฺนนฺติ กายมโนรูปคนฺธรสโผฏฺฐพฺพธมฺมายตนวเสน สตฺตนฺนํฯ คพฺภเสยฺยกญฺหิ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ นวนฺนนฺติ จกฺขุโสตสทฺทายตนวชฺชานํ นวนฺนํฯ อนฺธพธิรวเสน หิทํ วุตฺตํฯ ทสนฺนนฺติ จกฺขุสทฺทวชฺชานํฯ ปุน ทสนฺนนฺติ โสตสทฺทวชฺชานํฯ อนฺธวเสน, พธิรวเสน เจตํ ทฺวยํ วุตฺตํฯ เอกาทสนฺนนฺติ สทฺทวชฺชานํฯ

ตํทุกฺขภาโวติ ปริยายทุกฺขภาโวฯ ตตฺถ นิพฺพตฺตินิวารเณนาติ อุปฺปลปทุมาทีสุ อุปฺปตฺติปฏิกฺเขเปน อภาวกถเนนฯ ทุกฺขุปฺปตฺติการเณติ ทุกฺขุปฺปตฺติยา เหตุภูเต ทุกฺขุปฺปตฺติฏฺฐาเนฯ

มรณนิทฺเทสวณฺณนา

[193] ขนฺธเภทสฺสาติ ขนฺธวินาสสฺสฯ โสติ ขนฺธเภโทฯ ปพนฺธสมุจฺเฉโทติ ปพนฺธสฺส อจฺจนฺตสมุจฺเฉโทฯ ตพฺภาวโตติ สมฺมุติมรณภาวโตฯ ตเทกเทสภาวโตติ ตทวยวภาวโตฯ ตสฺเสว นามนฺติ อสมฺโมหตฺถํ วุตฺตํ สพฺพสฺสาปิ เอกกมฺมนิพฺพตฺตชีวิตินฺทฺริยปฺปพนฺธวิจฺเฉทภาวโตฯ สมฺมุติมรณเมว หิ ชาติกฺขยมรณํ, ตํ ปน ชาติกฺขยมรณํ อุปกฺกมมรณํ, สรสมรณนฺติ ทุวิธํฯ ตตฺถ สรสมรณมฺปิ อายุกฺขยมรณํ, ปุญฺญกฺขยมรณนฺติ ทุวิธํฯ เอวเมเตสํ ตเทกเทสตา เวทิตพฺพาฯ ยญฺเจตฺถ อุปกฺกมมรณํ, ตํ อกาลมรณํฯ สรสมรณํ กาลมรณํฯ มรเณน สตฺตา ยถาลทฺธอตฺตภาเวน วิยุชฺชนฺตีติ อาห ‘‘สมฺปตฺติภวกฺขนฺเธหิ วิโยเชตี’’ติฯ