เมนู

4. สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา

[20] ‘‘เหฏฺฐิมโกฏิยาติ เอตฺถา’’ติ อิทํ ปฐมํ ‘‘เหฏฺฐิมโกฏิยา’’ติ วจนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตสฺส หิ ภุมฺมวเสน อตฺโถ คเหตพฺโพฯ เตนาห ‘‘ตตฺถ หิ ปธานํ ทสฺสิต’’นฺติฯ เหฏฺฐิมโกฏิยาว ปธานํ ทสฺสิตนฺติ อิมมตฺถํ คเหตฺวา ‘‘ยทิ เอว’’นฺติอาทินา โจเทติฯ อิตโร ‘‘เหฏฺฐิมโกฏิยา ปธานเมว ทสฺสิต’’นฺติ เอวเมตฺถ นิยโม คเหตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อุปริมโกฏิคตภาเวนา’’ติอาทินา ตํ ปริหรติฯ ปธานสฺเสว ทสฺสนํฯ ปธาเน หิ ทสฺสิเต อปฺปธานมฺปิ อตฺถโต ทสฺสิตเมว โหตีติฯ เตนาห อฏฺฐกถายํ ‘‘ตํสมฺปยุตฺตสงฺขารา ปน ตาย คหิตาย คหิตาว โหนฺตี’’ติฯ ยํ เหฏฺฐิมโกฏิยํ ลพฺภติ, ตํ อุปริมโกฏิยมฺปิ ลพฺภติ เอวาติ อาห ‘‘เหฏฺฐิมโกฏิ หิ สพฺพพฺยาปิกา’’ติฯ ทุติเย กรณนิทฺเทสตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อาคตาติ สมฺพนฺโธ’’ติ อาหฯ อาคมนกิริยา หิ เหฏฺฐิมโกฏิยา กรณภาเวน ตตฺถ วุตฺตาติฯ ยถา จ อาคมนกิริยาย, เอวํ วจนกิริยายปิ เหฏฺฐิมโกฏิยา กรณภาโว สมฺภวตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุริเมปิ วา’’ติอาทิมาหฯ ‘‘เอกูนปญฺญาสปฺปเภเท’’ติ อิทํ โลกิยจิตฺตุปฺปาเท ปาฬิอาคตานํ สงฺขารกฺขนฺธธมฺมานํ อุปริมโกฏิํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เยวาปนกธมฺเมหิ สทฺธิํ อุปริมโกฏิยา คยฺหมานาย ‘‘เตปญฺญาสา’’ติ วตฺตพฺพํ สิยา, โลกุตฺตรจิตฺตุปฺปาทวเสน ปน ‘‘สตฺตปญฺญาสา’’ติฯ

สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ