กมาทิวินิจฺฉยกถาวณฺณนา

ทสฺสเนน ปหาตพฺพาติอาทินา ปฐมํ ปหาตพฺพา ปฐมํ วุตฺตา, ทุติยํ ปหาตพฺพา ทุติยนฺติ อยํ ปหานกฺกโมฯ อนุปุพฺพปณีตา ภูมิโย อนุปุพฺเพน ววตฺถิตาติ ตาสํ วเสน เทสนาย ภูมิกฺกโมฯ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติอาทิโก (สํ. นิ. 5.372, 382, 383; วิภ. 355) เอกกฺขเณปิ สติปฏฺฐานาทิสมฺภวโต เทสนากฺกโมวฯ ทานกถาทโย อนุปุพฺพุกฺกํสโต กถิตา, อุปฺปตฺติอาทิววตฺถานาภาวโต ปน ทานาทีนํ อิธ เทสนากฺกมวจนํฯ เทสนากฺกโมติ จ ยถาวุตฺตววตฺถานาภาวโต อเนเกสํ วจนานํ สห ปวตฺติยา อสมฺภวโต เยน เกนจิ ปุพฺพาปริเยน เทเสตพฺพตฺตา เตน เตนาธิปฺปาเยน เทสนามตฺตสฺเสว กโม วุจฺจติฯ อเภเทน หีติ รูปาทีนํ เภทํ อกตฺวา ปิณฺฑคฺคหเณนาติ อตฺโถฯ จกฺขุอาทีนมฺปิ วิสยภูตนฺติ เอกเทเสน รูปกฺขนฺธํ สมุทายภูตํ วทติฯ เอวนฺติ เอตฺถ วุตฺตนเยนาติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ฉทฺวาราธิปติ ราชา’’ติ (ธ. ป. อฏฺฐ. 2.เอรกปตฺตนาคราชวตฺถุ) ‘‘มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา’’ติ (ธ. ป. 1-2) จ วจนโต วิญฺญาณํ อธิปติฯ

รูปกฺขนฺเธ ‘‘สาสวํ อุปาทานิย’’นฺติ วจนํ อนาสวานํ ธมฺมานํ สพฺภาวโต รูปกฺขนฺธสฺส ตํสภาวตานิวตฺตนตฺถํ, น อนาสวรูปนิวตฺตนตฺถนฺติฯ อนาสวาว ขนฺเธสุ วุตฺตาติ เอตฺถ อฏฺฐานปฺปยุตฺโต เอว-สทฺโท ทฏฺฐพฺโพ, อนาสวา ขนฺเธสฺเวว วุตฺตาติ อตฺโถฯ

สพฺพสงฺขตานํ สภาเคน เอกชฺฌํ สงฺคโห สพฺพสงฺขตสภาเคกสงฺคโหฯ สภาคสภาเคน หิ สงฺคยฺหมานา สพฺพสงฺขตา ผสฺสาทโย ปญฺจกฺขนฺธา โหนฺติฯ ตตฺถ รุปฺปนาทิสามญฺเญน สมานโกฏฺฐาสา ‘‘สภาคา’’ติ เวทิตพฺพาฯ เตสุ สงฺขตาภิสงฺขรณกิจฺจํ อายูหนรสาย เจตนาย พลวนฺติ สา ‘‘สงฺขารกฺขนฺโธ’’ติ วุตฺตา, อญฺเญ จ รุปฺปนาทิวิเสสลกฺขณรหิตา ผสฺสาทโย สงฺขตาภิสงฺขรณสามญฺเญนาติ ทฏฺฐพฺพาฯ ผุสนาทโย ปน สภาวา วิสุํ ขนฺธ-สทฺทวจนียา น โหนฺตีติ ธมฺมสภาววิญฺญุนา ตถาคเตน ผสฺสขนฺธาทโย น วุตฺตาติ ทฏฺฐพฺพาติฯ