เมนู

ตตฺถ ทิฏฺฐิสีเสหิ ทิฏฺฐิยา ตณฺหา ทสฺสิตา, สีสสีสมูลเกหิ มานทิฏฺฐีหิ สยเมว จาติ อาห ‘‘เอวเมเต…เป.… ตณฺหา วิจริตธมฺมา เวทิตพฺพา’’ติฯ ทิฏฺฐิมาเนสุปิ ‘‘ตณฺหาวิจริตานี’’ติ วจนญฺจ อญฺญมญฺญํ วิปฺปโยคีนํ ทิฏฺฐิมานานํ ตณฺหาย อวิปฺปโยคีนํ ตํมูลกตฺตาว ตปฺปธานตาย กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

[974] อวกฺกรีติ นิปาโต นานาภาเว วตฺตตีติ อนานากรณํ อนวกฺกริ, ตํ กตฺวา, อวกฺกริ วา อกตฺวา อนวกฺกริ กตฺวาติ เอวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อวินิพฺโภคํ กตฺวา’’ติฯ ‘‘อนวการิํ กริตฺวา’’ติ วา ปาโฐ, ตตฺถ อวกิรณํ วิกฺเขปนํ สมูหสฺส เอกเทสานํ วินิพฺภุชฺชนํ อวการิ, ตํ อวการิํ วินิพฺโภคํ อกตฺวา, ปญฺจปิ ขนฺเธ สมูหโต เอกตฺเตเนว คเหตฺวา อตฺตโต อวินิพฺภุชฺชิตฺวา อสฺมีติ ฉนฺทมานทิฏฺฐิโย ปฏิลภตีติ อตฺโถฯ อสิตพฺยาภงฺคิตายาติ ทาตฺเตน กาเชน จาติ เอเตน ปริกฺขาเรน, อสิตพฺยาภงฺคีหิ ลวนวหนกิริยา วา ‘‘อสิตพฺยาภงฺคี’’ติ วุตฺตาฯ

[976] อวการิํ กริตฺวาติ รูปาทีนิ อตฺตโต วินิพฺภุชฺชิตฺวา อิมินา รูเปน…เป.… อิมินา วิญฺญาเณน อสฺมีติ ฉนฺทํ ปฏิลภตีติ เอวํ สพฺพตฺถ อิมินาติ เอตสฺส อตฺตโต อวินิพฺภุตฺเตน รูปาทินาติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อตฺตโต หิ อวินิพฺภุตฺตานิ อพหิกตานิ อหมิจฺเจว คหิตานิ รูปาทีนิ อุปาทาย อุปคนฺตฺวา ปวตฺตา ตณฺหา ‘‘อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทายา’’ติ วุตฺตา, อตฺตโต จ วินิพฺภุตฺตานิ พหิกตานิ อุปคนฺตฺวา ปวตฺตา ‘‘พาหิรสฺส อุปาทายา’’ติฯ ขคฺเคน วา ฉตฺเตน วา อหํ นิจฺโจติ อภิมงฺคลสมฺมเตน ขคฺคาทินา มม วินาโส นตฺถีติ มญฺญตีติ อตฺโถฯ เอเกกสฺสาติ อิทํ อนาทิมฺหิ อนนฺเต จ สํสาเร เอเกกสฺส อตีตานาคเตสุ ฉตฺติํสายปิ สมฺภวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, เอเกกสฺส วา ปุคฺคลสฺส ยถาลาภวเสนาติ อิทมฺปิ อนิสฺสิตตณฺหามานทิฏฺฐิํ กตฺวา ปุถุชฺชนสฺส อทฺธาปจฺจุปฺปนฺเน กสฺสจิ สมฺภวทสฺสนตฺถํฯ

ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

18. ธมฺมหทยวิภงฺโค

1. สพฺพสงฺคาหิกวารวณฺณนา

[978] ‘‘ปญฺจกฺขนฺธา’’ติอาทินา ขนฺธาทีนํ ธาตุสมฺภวปริยาปนฺนปาตุภาว ภูมนฺตรตีสุ ธาตูสุอุปฺปาทกทานาทิกุสล กมฺมตพฺพิปากอภิญฺเญยฺยาทิอารมฺมณทุกทฺวยทิฏฺฐาทิกุสลตฺติกาทิติกปญฺจกรูปโลกิยทุกทฺวยเภทภินฺนานํ นิรวเสสโต สงฺคหิตตฺตา ทุติยวาราทีนญฺจ เอตฺถ อนุปฺปเวสโต สพฺพสามญฺเญน วุตฺโต ปฐโม สพฺพสงฺคาหิกวาโร นาม, ทุติโย อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติทสฺสนวาโร นามาติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปน ‘‘กามธาตุยา กติ ขนฺธา กติ อายตนานี’’ติอาทินา (วิภ. 991) เตสํ อตฺถิตา เอว วุตฺตา, กิริยาวิเสสสฺส อปฺปโยโค ‘‘อตฺถิ ภวติ สํวิชฺชตี’’ติ สามญฺญกิริยาย วิญฺเญยฺยภาวโต, เตนายํ ‘‘สมฺภวาสมฺภวทสฺสนวาโร’’ติ วตฺตุํ ยุตฺโต, จตุตฺโถ จ อุปปตฺติกฺขเณ อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติทสฺสนวาโรติ ตตฺถ ปาตุภาวาปาตุภาววจนโตฯ

[979] ยถาปุจฺฉนฺติ ปุจฺฉานุรูปํ อวิตถพฺยากรณํ ปเรหิ กตมฺปิ สพฺพญฺญุวจนํ วิญฺญาย กตตฺตา สพฺพญฺญุพฺยากรณเมว นาม โหติ, โก ปน วาโท สพฺพญฺญุนา เอว กเตติ อธิปฺปาโยฯ

2. อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวารวณฺณนา

[991] กามธาตุสมฺภูตานญฺจาติ อิทฺธิยา รูปธาตุคตานํ กามาวจรสตฺตานญฺจาติ อตฺโถฯ ฆานายตนาทีนํ อภาเวนาติ เอตฺถ ยทิ ตทภาเวน คนฺธายตนาทีนิ อายตนาทิกิจฺจํ น กโรนฺติ , อสญฺญสตฺเตสุ จกฺขายตนสฺส อภาเวน รูปายตนํ อายตนาทิกิจฺจํ น กเรยฺยฯ ตโต ‘‘อสญฺญสตฺตานํ เทวานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทฺวายตนานิ ปาตุภวนฺตี’’ติอาทิวจนํ น วตฺตพฺพํ สิยาฯ