ฉฏฺฐพลนิทฺเทสวณฺณนา

จริตนฺติ อิธ ทุจฺจริตํ สุจริตนฺติ วุตฺตํฯ อปฺปรชํ อกฺขํ เอเตสนฺติ อปฺปรชกฺขาติ อตฺโถ วิภาวิโต, อปฺปรชํ อกฺขิมฺหิ เอเตสนฺติ อปฺปรชกฺขาติปิ สทฺทตฺโถ สมฺภวติฯ เอตฺถ จ อาสยชานนาทินา เยหิ อินฺทฺริเยหิ ปโรปเรหิ สตฺตา กลฺยาณปาปาสยาทิกา โหนฺติ, เตสํ ชานนํ วิภาเวตีติ เวทิตพฺพํฯ เอวญฺจ กตฺวา อินฺทฺริยปโรปริยตฺตอาสยานุสยญาณานํ วิสุํ อสาธารณตา, อินฺทฺริยปโรปริยตฺตนานาธิมุตฺติกตาญาณานํ วิสุํ พลตา จ สิทฺธา โหติฯ

[815] ยทริยาติ เย อริยาฯ อาวสิํสูติ นิสฺสาย วสิํสุฯ เก ปน เต? ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต เอการกฺโข จตุราปสฺเสโน ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ สมวยสฏฺเฐสโน อนาวิลสงฺกปฺโป ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร สุวิมุตฺตจิตฺโต สุวิมุตฺตปญฺโญ’’ติ (ที. นิ. 3.348; อ. นิ. 10.19) เอวํ วุตฺตาฯ เอเตสุ ปญฺจงฺควิปฺปหีนปจฺเจกสจฺจปโนทนเอสนาสมวยสชฺชนานิ ‘‘สงฺขาเยกํ ปฏิเสวติ อธิวาเสติ ปริวชฺเชติ วิโนเทตี’’ติ (ม. นิ. 2.168) วุตฺเตสุ อปสฺเสเนสุ วิโนทนญฺจ มคฺคกิจฺจาเนว, อิตเร จ มคฺเคเนว สมิชฺฌนฺติฯ เตนาห ‘‘เอตญฺหิ สุตฺตํ…เป.… ทีเปตี’’ติฯ

[816] อารมฺมณสนฺตานานุสยเนสุ อิฏฺฐารมฺมเณ อารมฺมณานุสยเนน อนุเสติฯ อาจิณฺณสมาจิณฺณาติ เอเตน สมนฺตโต เวเฐตฺวา วิย ฐิตภาเวน อนุสยิตตํ ทสฺเสติฯ ภวสฺสปิ วตฺถุกามตฺตา, ราควเสน วา สมานตฺตา ‘‘ภวราคานุสโย…เป.… สงฺคหิโต’’ติ อาหฯ

[818] ‘‘ปณีตาธิมุตฺติกา ติกฺขินฺทฺริยา, อิตเร มุทินฺทฺริยา’’ติ เอวํ อินฺทฺริยวิเสสทสฺสนตฺถเมว อธิมุตฺติคฺคหณนฺติ อาห ‘‘ติกฺขินฺทฺริยมุทินฺทฺริยภาวทสฺสนตฺถ’’นฺติฯ

[819] ปหานกฺกมวเสนาติ เอตฺถ ปหาตพฺพปชหนกฺกโม ปหานกฺกโมติ ทฏฺฐพฺโพ, ยสฺส ปหาเนน ภวิตพฺพํ, ตํ เตเนว ปหาเนน ปฐมํ วุจฺจติ, ตโต อปฺปหาตพฺพนฺติ อยํ วา ปหานกฺกโมฯ

[820] มคฺคสฺส อุปนิสฺสยภูตานิ อินฺทฺริยานิ อุปนิสฺสยอินฺทฺริยานิฯ

[826] นิพฺพุติฉนฺทรหิตตฺตา อจฺฉนฺทิกฏฺฐานํ ปวิฏฺฐาฯ ยสฺมิํ ภวงฺเค ปวตฺตมาเน ตํสนฺตติยํ โลกุตฺตรํ นิพฺพตฺตติ, ตํ ตสฺส ปาทกํฯ

ฉฏฺฐพลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตมพลนิทฺเทสวณฺณนา

[828] นิทฺทายิตฺวาติ กมฺมฏฺฐานํ มนสิ กโรนฺโต นิทฺทํ โอกฺกมิตฺวา ปฏิพุทฺโธ สมาปตฺติํ สมาปนฺโนมฺหีติ อตฺโถฯ นีวรณาทีหิ วิสุทฺธจิตฺตสนฺตติ เอว จิตฺตมญฺชูสา, สมาธิ วา, กมฺมฏฺฐานํ วาฯ จิตฺตํ ฐเปตุนฺติ สมาปตฺติจิตฺตํ ฐเปตุํฯ สญฺญาเวทยิตานํ อปคโม เอว อปคมวิโมกฺโขฯ

สญฺญามนสิการานํ กามาทิทุติยชฺฌานาทิปกฺขนฺทนานิ ‘‘หานภาคิยวิเสสภาคิยธมฺมา’’ติ ทสฺสิตานิ, เตหิ ปน ฌานานํ ตํสภาวตา ธมฺม-สทฺเทน วุตฺตาฯ ปคุณภาวโวทานํ ปคุณโวทานํฯ ตเทว ปฐมชฺฌานาทีหิ วุฏฺฐหิตฺวา ทุติยชฺฌานาทิอธิคมสฺส ปจฺจยตฺตา ‘‘วุฏฺฐานํ นามา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘โวทานมฺปิ วุฏฺฐานํ, ตมฺหา ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐานมฺปิ วุฏฺฐาน’’นฺติ อิมาย วุฏฺฐานปาฬิยา อสงฺคหิตตฺตา นิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺฐานํ ‘‘ปาฬิมุตฺตกวุฏฺฐานํ นามา’’ติ วุตฺตํฯ เย ปน ‘‘นิโรธโต ผลสมาปตฺติยา วุฏฺฐาน’’นฺติ ปาฬิ นตฺถีติ วเทยฺยุํ, เต ‘‘นิโรธา วุฏฺฐหนฺตสฺส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ผลสมาปตฺติยา อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ (ปฏฺฐา. 1.1.417) อิมาย ปาฬิยา ปฏิเสเธตพฺพาฯ

สตฺตมพลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ