‘‘ปจฺจรี’’ติปิ อุฬุมฺปสฺส นามํ, เตน เอตฺถ กตา ‘‘มหาปจฺจรี’’ติ วุจฺจติฯ อุทเก มรณํ ถเล มรณญฺจ เอกเมวาติ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ สกฺเกน ‘‘สมุทฺทารกฺขํ กริสฺสามี’’ติ วุตฺตนฺติ? สจฺจํ วุตฺตํ, ชีวิตสฺส ลหุปริวตฺติตํ ปกาเสนฺเตหิ เถเรหิ เอวํ วุตฺตํ, ลหุปริวตฺติตาย ชีวิตเหตุ น คมิสฺสามาติ อธิปฺปาโยฯ อถ วา อุทเกติ นาคทีปํ สนฺธาย วุตฺตํ, ถเลติ ชมฺพุทีปํฯ

เถโร น เทตีติ กถมหํ เอเตน ญาโต, เกนจิ กิญฺจิ อาจิกฺขิตํ สิยาติ สญฺญาย น อทาสิฯ เตเนว ‘‘มยมฺปิ น ชานามา’’ติ วุตฺตํฯ อปรสฺสาติ อปรสฺส ภิกฺขุโน ปตฺตํ อาทาย…เป.… เถรสฺส หตฺเถ ฐเปสีติ โยชนาฯ อนายตเนติ นิกฺการเณ, อยุตฺเต วา นสฺสนฏฺฐาเนฯ ตุวํ อตฺตานํ รกฺเขยฺยาสิ, มยํ ปน มหลฺลกตฺตา กิํ รกฺขิตฺวา กริสฺสาม, มหลฺลกตฺตา เอว จ รกฺขิตุํ น สกฺขิสฺสามาติ อธิปฺปาโยฯ อนาคามิตฺตา วา เถโร อตฺตนา วตฺตพฺพํ ชานิตฺวา โอวทติฯ

สมฺมาปโยคสฺส คตมคฺโคติ สมฺมาปโยเคน นิปฺผาทิตตฺตา ตสฺส สญฺชานนการณนฺติ อตฺโถฯ

ภูตมตฺถํ กตฺวา อภูโตปมํ กถยิสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ มนุสฺสาติ ภณฺฑาคาริกาทินิยุตฺตา มนุสฺสา มหนฺตตฺตา สมฺปฏิจฺฉิตุํ นาสกฺขิํสุฯ

ทุติยพลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยพลนิทฺเทสวณฺณนา

[811] อญฺจิตาติ คตาฯ เปจฺจาติ ปุน, มริตฺวาติ วา อตฺโถฯ อุสฺสนฺนตฺตาติ วิตกฺกพหุลตาย อุสฺสนฺนตฺตาติ วทนฺติ, สูรตาทีหิ วา อุสฺสนฺนตฺตาฯ ทิพฺพนฺตีติ กีฬนฺติฯ

สญฺชีวกาฬสุตฺตสงฺฆาตโรรุวมหาโรรุวตาปนมหาตาปนอวีจิโย อฏฺฐ มหานิรยาฯ เอเกกสฺส จตฺตาริ ทฺวารานิ, เอเกกสฺมิํ ทฺวาเร จตฺตาโร จตฺตาโร คูถนิรยาทโยติ เอวํ โสฬส อุสฺสทนิรเย วณฺณยนฺติฯ

สกฺกสุยามาทโย วิย เชฏฺฐกเทวราชาฯ ปชาปติวรุณอีสานาทโย วิย ทุติยาทิฏฺฐานนฺตรการโก ปริจารโก หุตฺวาฯ

ตติยพลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺถพลนิทฺเทสวณฺณนา

[812] กปฺโปติ ทฺเวธาภูตคฺโคฯ เอตฺถ จ พีชาทิธาตุนานตฺตวเสน ขนฺธาทิธาตุนานตฺตํ เวทิตพฺพํฯ

จตุตฺถพลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจมพลนิทฺเทสวณฺณนา

[813] อชฺฌาสยธาตูติ อชฺฌาสยสภาโวฯ ยถา คูถาทีนํ ธาตุสภาโว เอโส, ยํ คูถาทีเหว สํสนฺทติ, เอวํ ปุคฺคลานํ อชฺฌาสยสฺเสเวส สภาโว, ยํ ทุสฺสีลาทโย ทุสฺสีลาทิเกเหว สํสนฺทนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ภิกฺขูปิ อาหํสูติ อญฺญมญฺญํ อาหํสุฯ อาวุโส อิเม มนุสฺสา ‘‘ยถาสภาเคน ปริภุญฺชถา’’ติ วทนฺตา อมฺเห สภาคาสภาเค วิทิตฺวา หีนชฺฌาสยปณีตชฺฌาสยตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ธาตุสํยุตฺตกมฺเม อุปเนนฺติ ตสฺส ปโยคํ ทฏฺฐุกามาติ อตฺโถ, เอวํ สภาควเสเนว อชฺฌาสยธาตุปริจฺฉินฺทนโต อชฺฌาสยธาตุสภาควเสน นิยเมตีติ อธิปฺปาโยฯ

ปญฺจมพลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ