ปุน ธมฺมสฺสวเน ชานิสฺสถาติ อปฺปสฺสุตตฺตา ทุติยวารํ กเถนฺโต ตเทว กเถสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ

[746] ภูมิทสฺสนตฺถนฺติ เอตฺถ กามาวจรา โลกุตฺตรา จ ภูมิ ‘‘ภูมี’’ติ เวทิตพฺพา, จิตฺตุปฺปาทา วาติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา

[747] ปจฺจยสมุปฺปนฺนญฺจ อตฺถํ ปจฺจยธมฺมญฺจาติ วจเนหิ เหตาทิปจฺจยสมุปฺปนฺนานํ กุสลากุสลรูปานมฺปิ อตฺถปริยายํ, เหตาทิปจฺจยภูตานํ วิปากกิริยรูปานมฺปิ ธมฺมปริยายญฺจ ทสฺเสติฯ ปฏิภานปฏิสมฺภิทาย กามาวจรวิปาการมฺมณตา มหคฺคตารมฺมณตา จ ปฏิสมฺภิทาญาณารมฺมณตฺเต น ยุชฺชติ ปฏิสมฺภิทาญาณานํ กามาวจรโลกุตฺตรกุสเลสุ กามาวจรกิริยาโลกุตฺตรวิปาเกสุ จ อุปฺปตฺติโตฯ สพฺพญาณารมฺมณตาย สติ ยุชฺเชยฺย, ‘‘เยน ญาเณน ตานิ ญาณานิ ชานาตี’’ติ (วิภ. 726) วจนโต ปน น สพฺพญาณารมฺมณตาติ กถยนฺติฯ สุตฺตนฺตภาชนีเย ปน ‘‘ญาเณสุ ญาณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา’’ติ อวิเสเสน วุตฺตตฺตา สพฺพญาณารมฺมณตา สิยาฯ อภิธมฺมภาชนีเยปิ จิตฺตุปฺปาทวเสน กถนํ นิรวเสสกถนนฺติ ยถาทสฺสิตวิสยวจนวเสน ‘‘เยน ญาเณน ตานิ ญาณานิ ชานาตี’’ติ ยํ วุตฺตํ, ตํ อญฺญารมฺมณตํ น ปฏิเสเธตีติฯ ยถา จ อตฺถปฏิสมฺภิทาวิสยานํ น นิรวเสเสน กถนํ อภิธมฺมภาชนีเย, เอวํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทาวิสยสฺสปีติฯ เอวํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทาย สพฺพญาณวิสยตฺตา ‘‘ติสฺโส ปฏิสมฺภิทา สิยา ปริตฺตารมฺมณา สิยา มหคฺคตารมฺมณา สิยา อปฺปมาณารมฺมณา’’ติ (วิภ. 749) วุตฺตาฯ

ยทิปิ ‘‘สิยา อตฺถปฏิสมฺภิทา น มคฺคารมฺมณา’’ติ (วิภ. 749) วจนโต อภิธมฺมภาชนีเย วุตฺตปฏิสมฺภิทาสฺเวว ปญฺหปุจฺฉกนโย ปวตฺโตฯ น หิ มคฺโค ปจฺจยุปฺปนฺโน น โหติ, อภิธมฺมภาชนีเย จ ปฏิสมฺภิทาญาณวิสยา เอว ปฏิภานปฏิสมฺภิทา วุตฺตาติ น ตสฺสา มหคฺคตารมฺมณตาติฯ

เอวมปิ ทฺเวปิ เอตา ปาฬิโย วิรุชฺฌนฺติ, ตาสุ พลวตราย ฐตฺวา อิตราย อธิปฺปาโย มคฺคิตพฺโพฯ กุสลากุสลานํ ปน ปจฺจยุปฺปนฺนตฺตปฏิเวโธปิ กุสลากุสลภาวปฏิเวธวินิมุตฺโต นตฺถีติ นิปฺปริยายา ตตฺถ ธมฺมปฏิสมฺภิทา เอกนฺตธมฺมวิสยตฺตา, ตถา วิปากกิริยานํ ปจฺจยภาวปฏิเวโธปิ วิปากกิริยภาวปฏิเวธวินิมุตฺโต นตฺถีติ นิปฺปริยายา ตตฺถ อตฺถปฏิสมฺภิทา เอกนฺติกอตฺถวิสยตฺตาฯ กิญฺจิ ปน ญาณํ อปฺปฏิภานภูตํ นตฺถิ เญยฺยปฺปกาสนโตติ สพฺพสฺมิมฺปิ ญาเณ นิปฺปริยายา ปฏิภานปฏิสมฺภิทา ภวิตุํ อรหติฯ นิปฺปริยายปฏิสมฺภิทาสุ ปญฺหปุจฺฉกสฺส ปวตฺติยํ ทฺเวปิ ปาฬิโย น วิรุชฺฌนฺติฯ

สทฺทารมฺมณตฺตา พหิทฺธารมฺมณาติ เอตฺถ ปรสฺส อภิลาปสทฺทารมฺมณตฺตาติ ภวิตพฺพํฯ น หิ สทฺทารมฺมณตา พหิทฺธารมฺมณตาย การณํ สทฺทสฺส อชฺฌตฺตสฺส จ สพฺภาวาติฯ อนุวตฺตมาโน จ โส เอว สทฺโทติ วิเสสนํ น กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฏิสมฺภิทาวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. ญาณวิภงฺโค

1. เอกกมาติกาทิวณฺณนา