เมนู

มาติกาวณฺณนา

[508] ฌานสฺส ปุพฺพภาคกรณียสมฺปทา ปาติโมกฺขสํวราทิฯ อสุภานุสฺสติโย โลกุตฺตรชฺฌานานิ จ อิโต พหิทฺธา นตฺถีติ สพฺพปฺปการ-คฺคหณํ กโรติ, สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณภีติ (ม. นิ. 1.139; อ. นิ. 4.241) วจเนน สมณภาวกรปุพฺพภาคกรณียสมฺปทาสมฺปนฺนสฺสปิ อภาวํ ทสฺเสติฯ สิกฺขาปเทสุ นามกายาทิวเสน วุตฺเตสุ วจนานติกฺกมวเสน สิกฺขิตพฺเพสุ, อวีติกฺกมนวิรติเจตนาสงฺขาเตสุ วา สิกฺขาโกฏฺฐาเสสุ ปริปูรณวเสน สิกฺขิตพฺเพสุ สา สา ภิกฺขุสิกฺขาทิกา สิกฺขาปเทกเทสภูตา สิกฺขิตพฺพาติ อาห ‘‘สิกฺขาปเทสูติ อิทมสฺส สิกฺขิตพฺพธมฺมปริทีปน’’นฺติฯ

สนฺโตสาทิวเสน อิตรีตรสนฺโตสํ, ตสฺส จ วณฺณวาทิตํ, อลทฺธา จ อปริตสฺสนํ, ลทฺธา จ อคธิตปริโภคนฺติ เอเต คุเณ ทสฺเสติฯ ฌานภาวนาย การโกติ ปริทีปนํ การกภาวปริทีปนํอรญฺญนฺติอาทินา เสนาสนสฺส ปเภทํ, อปฺปสทฺทนฺติอาทินา นิราทีนวตํ, ปฏิสลฺลานสารุปฺปนฺติ อานิสํสํ ทีเปตีติ อาห ‘‘เสนาสนปฺปเภเท…เป.… ปริทีปน’’นฺติฯ

มาติกาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิทฺเทสวณฺณนา

[509] กมฺมตฺเถหิ ทิฏฺฐิ-สทฺทาทีหิ สาสนํ วุตฺตนฺติ ‘‘ทิฏฺฐตฺตา ทิฏฺฐี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สภาวฏฺเฐนาติ อวิปรีตฏฺเฐนฯ สิกฺขิยมาโน กายาทีนิ วิเนติ, น อญฺญถาติ อาห ‘‘สิกฺขิตพฺพฏฺเฐน วินโย’’ติ, วินโย วา สิกฺขิตพฺพานิ สิกฺขาปทานิ, ขนฺธตฺตยํ สิกฺขิตพฺพนฺติ วินโย วิยาติ วินโยติ ทสฺเสติฯ สตฺถุ อนุสาสนทานภูตํ สิกฺขตฺตยนฺติ อาห ‘‘อนุสิฏฺฐิทานวเสนา’’ติฯ

สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยตฺตาติ สมฺมาทิฏฺฐิยา ปจฺจยตฺตาฯ ติสฺโส หิ สิกฺขา สิกฺขนฺตสฺส สมฺมาทิฏฺฐิ ปริปูรตีติฯ ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ ภิกฺขุ อาทิเมว วิโสเธหิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ? สีลญฺจ สุวิสุทฺธํ ทิฏฺฐิ จ อุชุกา’’ติ (สํ. นิ. 5.369) วจนโต สมฺมาทิฏฺฐิปุพฺพงฺคมํ สิกฺขตฺตยํฯ เอตสฺมิญฺจ อตฺถทฺวเย ผลการโณปจาเรหิ สิกฺขตฺตยํ ‘‘ทิฏฺฐี’’ติ วุตฺตํ, กุสลธมฺเมหิ วา อตฺตโน เอกเทสภูเตหีติ อธิปฺปาโยฯ ภควโต วินยนกิริยตฺตา วินโย สิกฺขตฺตยํ, ตํ ปน วินยนํ ธมฺเมเนว อวิสมสภาเวน, เทสนาธมฺเมน วา ปวตฺตํ, น ทณฺฑาทินาติ ‘‘ธมฺมวินโย’’ติ วุตฺตํฯ

อนวชฺชธมฺมตฺถนฺติ ปรมานวชฺชนิพฺพานตฺถํ, อกุปฺปเจโตวิมุตฺติอตฺถํ วาฯ ธมฺเมสุ อภิญฺเญยฺยาทีสุ อภิชานนาทิการณํ สิกฺขตฺตยนฺติ ตํ ‘‘ธมฺมวินโย’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อิมิสฺสา อิมสฺมิ’’นฺติ ปุนปฺปุนํ วุจฺจมานํ นิยมกรณํ โหติ, เอว-สทฺทโลโป วา กโตติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘นิยโม กโต’’ติฯ

[510] ภิกฺขุโกติ อนญฺญตฺเถน -กาเรน ปทํ วฑฺฒิตนฺติ ‘‘ภิกฺขนธมฺมตายา’’ติ อตฺถมาหฯ ภิกฺขโกติ ปน ปาเฐ ภิกฺขตีติ ภิกฺขโกติ อตฺโถฯ ชลฺลิกํ รชมิสฺสํ มลํ, อมิสฺสํ มลเมวฯ ภินฺนปฏธโรติ นิพฺพจนํ ภินฺนปฏธเร ภิกฺขุ-สทฺทสฺส นิรุฬฺหตฺตา วุตฺตํฯ

ยสฺส ภาเวตพฺโพ ปหาตพฺโพ จ โอธิ อวสิฏฺโฐ อตฺถิ, โส โอธิโส, อรหา ปน ตทภาวา โอธิรหิโตติ ‘‘อโนธิโส กิเลสานํ ปหานา ภิกฺขู’’ติ วุตฺโตฯ โอธิ-สทฺโท วา เอกเทเส นิรุฬฺโหติ สพฺพมคฺคา สพฺพกิเลสา จ อรหตา ภาวิตา ปหีนา จ ‘‘โอธี’’ติ น วุจฺจนฺติฯ ปหานาติ อิทญฺจ นิพฺพจนํ เภทนปริยายวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ