อาทิ-สทฺเทน อสปฺปุริสูปนิสฺสยํ ปุพฺเพ จ อกตปุญฺญตํ อตฺตมิจฺฉาปณิธิตญฺจ สงฺคณฺหาติฯ ตทนฺโตคธา เอวาติ ตสฺมิํ ทุจฺจริตนิพฺพตฺเต สุจริตนิพฺพตฺเต จ กามภเว อนฺโตคธา เอวาติ อตฺโถฯ

อนฺโตคธาติ จ สญฺญาภวปญฺจโวการภวานํ เอกเทเสน อนฺโตคธตฺตา วุตฺตํฯ น หิ เต นิรวเสสา กามภเว อนฺโตคธาติฯ สปฺปเภทสฺสาติ สุคติทุคฺคติมนุสฺสาทิปฺปเภทวโตฯ กเมน จ อวตฺวา สีลพฺพตุปาทานสฺส อนฺเต ภวปจฺจยภาววจนํ อตฺตวาทุปาทานํ วิย อภิณฺหํ อสมุทาจรณโต อตฺตวาทุปาทานนิมิตฺตตฺตา จฯ

เหตุปจฺจยปฺปเภเทหีติ เอตฺถ มคฺคปจฺจโย จ วตฺตพฺโพฯ ทิฏฺฐุปาทานาทีนิ หิ มคฺคปจฺจยา โหนฺตีติฯ

ภวปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชาติชรามรณาทิปทนิทฺเทสวณฺณนา

[235] อุปปตฺติภวุปฺปตฺติเยว ชาตีติ อาห ‘‘น อุปปตฺติภโว’’ติฯ ชายมานสฺส ปน ชาติ ชาตีติ อุปปตฺติภโวปิ อสติ อภาวา ชาติยา ปจฺจโยติ สกฺกา วตฺตุํฯ ชายมานรูปปทฏฺฐานตาปิ หิ รูปชาติยา วุตฺตา ‘‘อุปจิตรูปปทฏฺฐาโน (ธ. ส. อฏฺฐ. 641) อุปจโย, อนุปฺปพนฺธรูปปทฏฺฐานา สนฺตตี’’ติฯ

ขนฺธานํ ชาตานํ อุญฺญาตตานุญฺญาตตาจ หีนปณีตตาฯ อาทิ-สทฺเทน สุวณฺณทุพฺพณฺณาทิวิเสสํ สงฺคณฺหาติฯ อชฺฌตฺตสนฺตานคตโต อญฺญสฺส วิเสสการกสฺส การณสฺส อภาวา ‘‘อชฺฌตฺตสนฺตาเน’’ติ อาหฯ

เตน เตนาติ ญาติพฺยสนาทินา ชรามรณโต อญฺเญน ทุกฺขธมฺเมนฯ อุปนิสฺสยโกฏิยาติ อุปนิสฺสยํเสน, อุปนิสฺสยเลเสนาติ อตฺโถฯ โย หิ ปฏฺฐาเน อนาคโต สติ ภาวา อสติ จ อภาวา สุตฺตนฺติกปริยาเยน อุปนิสฺสโย, โส ‘‘อุปนิสฺสยโกฏี’’ติ วุจฺจติฯ

ชาติชรามรณาทิปทนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ