วิปสฺสนากฺขณโต ปุพฺเพว กายกมฺมาทีนํ สุปริสุทฺธตาย อฏฺฐงฺคิกมคฺคุปนิสฺสยสฺส ‘‘อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉตี’’ติ (ม. นิ. 3.431) เอวํ วุตฺเตน ปริยาเยน ปุพฺพภาคมคฺคสฺส อฏฺฐงฺคิกตา ยถาคตวจเนน ทีปิตา, น เอกกฺขเณ อฏฺฐนฺนํ องฺคานํ สพฺภาวาติ เอวมสฺสปิ ปริยายเทสนตา เวทิตพฺพาฯ วิชานนเมว จิตฺตวิจิตฺตตาติ ‘‘จิตฺตวิจิตฺตฏฺเฐน เอโกว ธมฺโม วิญฺญาณกฺขนฺโธ’’ติ อาหฯ จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺตีติอาทีสุ เวทนากฺขนฺธาทีนํ สงฺคเห กเตปิ ปุน ‘‘เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหตี’’ติอาทิวจนํ น อเนเก เวทนากฺขนฺธาทโย ชาตินิทฺเทเสน อิธ วุตฺตาติ ทสฺสนตฺถํฯ อินฺทฺริเยสุ จ เอกสฺส ชาตินิทฺเทสภาเว ปฏิกฺขิตฺเต อญฺเญสํ อินฺทฺริยานํ อาหาราทีนญฺจ ตปฺปฏิกฺเขโป กโต โหตีติ ปุพฺพงฺคมสฺส มนินฺทฺริยสฺเสว กโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ

โกฏฺฐาสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สุญฺญตวารวณฺณนา

[121-145] เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ยถาวุตฺเต สมเย, เอเตสุ วา ธมฺเมสุฯ ภาโวติ สตฺโต, โย โกจิ วา อตฺโถฯ

ทุติยจิตฺตาทิวณฺณนา

[146] สปฺปโยเคนาติ ลีนสฺส จิตฺตสฺส อุสฺสาหนปโยคสหิเตนฯ สอุปาเยนาติ กุสลสฺส กรณากรเณสุ อาทีนวานิสํสปจฺจเวกฺขณํ ปเรหิ อุสฺสาหนนฺติ เอวมาทิอุปายสหิเตนฯ

[156-159] มหาอฏฺฐกถายํ อนุญฺญาตา นาติสมาหิตาย ภาวนายาติ เยวาปนเกหิปิ นิพฺพิเสสตํ ทสฺเสติฯ