มนเต วิชานาติ เอเตนาติ วา มโน, เอวญฺจ กตฺวา ‘‘มนญฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จา’’ติ (ม. นิ. 1.204, 400; 3.421, 425) การณภาเวน มโน วุตฺโตฯ สพฺโพ หิ มโน อตฺตโน อนนฺตรสฺส วิญฺญาณสฺส การณนฺติฯ วิชานาตีติ ปริจฺฉินฺโนปลทฺธิวเสน ชานาติ, น สญฺญาปญฺญา วิย สญฺชานนปฏิวิชฺฌนวเสนฯ

ปีติโสมนสฺสสมฺปโยคโตติ วุตฺเต เยน โยคา สุมโน โหติ, ตํ โสมนสฺสนฺติ วุจฺจตีติ ปีติยา จ โสมนสฺสภาโว อาปชฺชติ, ตสฺมา วินาปิ กาเยน วตฺถุนา สาตเวทนาสมฺปโยคโตติ โยเชตพฺพํฯ เอวญฺจ นิปฺปีติกํ โสมนสฺสญฺจ สงฺคหิตํ โหติ, ปีติอุปลกฺขิตํ วา โสมนสฺสํ สปฺปีติกํ นิปฺปีติกญฺจ โสมนสฺสนฺติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยนฺติ ปวตฺตสงฺขาตาย สนฺตติยา อธิปติภูตํฯ ชีวิตินฺทฺริยสฺส หิ อตฺตโน วิชฺชมานกฺขเณ อนุปาเลนฺตสฺส อนนฺตรญฺจ สานุปาลนานํ อุปฺปตฺติยา เหตุภูตสฺส วเสน ปวตฺตํ จิรฏฺฐิติกํ โหติ, ตํตํกมฺมวิเสเสน วิเสสยุตฺตํ ยาว จุติ อวิเสเสน วา ยาว ปรินิพฺพานํ อวิจฺฉินฺนํ ปวตฺตติ ชีวมานตาวิเสสยุตฺตญฺจาติ รูปารูปชีวิตินฺทฺริยานํ สมานลกฺขณาทิํ วตฺตุํ ‘‘อตฺตนา อวินิภุตฺตธมฺมาน’’นฺติ อาหฯ อนุปาเลตพฺพานํ อตฺถิกฺขเณเยวฯ อสติ หิ อนุปาเลตพฺเพ อุปฺปลาทิมฺหิ กิํ อุทกํ อนุปาเลยฺยาติฯ ตสฺส ตสฺสาติ อนุปาลนาทิกสฺสฯ สาธนโตติ สาธเนนฯ ตํสาธนญฺจ ชีวมานวิเสสปจฺจยภาวโตฯ

อินฺทฺริยราสิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มคฺคงฺคราสิวณฺณนา

สมฺมาติ อวิปรีตนิยฺยานิกภาเวนฯ ปสตฺถตา จ เอวเมว ทฏฺฐพฺพาฯ