ฌานงฺคราสิวณฺณนา

วิตกฺเกตีติ ธมฺมโต อญฺญสฺส กตฺตุนิวตฺตนตฺถํ ธมฺมเมว กตฺตารํ นิทฺทิสติฯ ตสฺส ปน วสวตฺติภาวนิวารณตฺถํ ‘‘วิตกฺกนํ วา’’ติ ภาวนิทฺเทโสฯ รูปํ รูปนฺติ ปถวี ปถวีติ วา อาโกเฏนฺโต วิย โหตีติ อาโกฏนลกฺขโณฯ อาทิโต, อภิมุขํ วา หนนํ อาหนนํ, ปริโต, ปริวตฺเตตฺวา วา อาหนนํ ปริยาหนนํฯ วิจารโต โอฬาริกฏฺเฐน วิจารสฺเสว ปุพฺพงฺคมฏฺเฐน อนุรวโต โอฬาริโก ตสฺส จ ปุพฺพงฺคโม ฆณฺฏาภิฆาโต วิย โหติ วิตกฺโกฯ โส ยถา ฆณฺฏาภิฆาโต ปฐมาภินิปาโต โหติ, เอวํ อารมฺมณาภิมุขนิโรปนฏฺเฐน ปฐมาภินิปาโต โหติฯ วิปฺผารวาติ วิจลนยุตฺโตฯ อนุปฺปพนฺเธน ปวตฺติยนฺติ อุปจาเร วา อปฺปนายํ วา สนฺตาเนน ปวตฺติยํฯ ตตฺถ หิ วิตกฺโก นิจฺจโล หุตฺวา อารมฺมณํ อนุปวิสิตฺวา ปวตฺตติฯ มณฺฑลนฺติ ขลมณฺฑลํฯ

ปิณยตีติ ตปฺเปติ, วฑฺเฒติ วาฯ ผรณรสาติ ปณีตรูเปหิ กายสฺส พฺยาปนรสาฯ อุทคฺคภาโว โอทคฺยํฯ ขุทฺทิกา ลหุํ โลมหํสนมตฺตํ กตฺวา ภินฺนา น ปุน อุปฺปชฺชติฯ ขณิกา พหุลํ อุปฺปชฺชติฯ อุพฺเพคโต ผรณา นิจฺจลตฺตา จิรฏฺฐิติกตฺตา จ ปณีตตราฯ ปสฺสทฺธิยา นิมิตฺตภาเวน คพฺภํ คณฺหนฺตีฯ อปฺปนาสมฺปยุตฺตาว ปีติ อปฺปนาสมาธิปูริกาติ กตฺวา สา ฐปิตาฯ อิตรา ทฺเว ขณิโกปจารสมาธิปูริกา ปีตีฯ

สมาธิจิตฺเตนาติ สมาธิสหิตจิตฺเตนฯ อวิสาโร อตฺตโน เอว อวิสรณสภาโวฯ อวิกฺเขโป สมฺปยุตฺตานํ อวิกฺขิตฺตตาฯ เยน สมฺปยุตฺตา อวิกฺขิตฺตา โหนฺติ, โส ธมฺโม อวิกฺเขโปติฯ วิเสสโตติ เยภุยฺเยนฯ สุขวิรหิโตปิ หิ อตฺถิ สมาธีติฯ ปทีปนิทสฺสเนน สนฺตานฏฺฐิติภาวํ สมาธิสฺส ทสฺเสติฯ

ฌานงฺคราสิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อินฺทฺริยราสิวณฺณนา

สทฺทหนฺติ เอตายาติ สทฺทหนกิริยาย ปวตฺตมานานํ ธมฺมานํ ตตฺถ อาธิปจฺจภาเวน สทฺธาย ปจฺจยตํ ทสฺเสติฯ ตสฺสา หิ ธมฺมานํ ตถาปจฺจยภาเว สติ ‘‘ปุคฺคโล สทฺทหตี’’ติ โวหาโร โหติฯ ปสาทนียฏฺฐาเนสุ ปสาทสฺส ปฏิปกฺขภูตํ อกุสลํ อสฺสทฺธิยํ มิจฺฉาธิโมกฺโข จฯ ปสาทภูโต นิจฺฉโย วตฺถุคโต อธิโมกฺขลกฺขณํ, น เยวาปนกาธิโมกฺโขติฯ อินฺทฏฺฐํ กาเรตีติ ‘‘มํ อนฺตเรน ตุมฺหากํ อธิมุจฺจนํ นตฺถิ, มยา สทฺทหถา’’ติ วิย อตฺตานํ อนุวตฺเตติ สมฺปยุตฺตธมฺเมฯ เอวํ เสเสสุปิฯ ปกฺขนฺทนนฺติ สํสีทนํฯ ปงฺโก กทฺทมโต ฆนีภูโต โหติฯ ปณกํ ปิจฺฉิลํ อุทกมลํฯ ปีตํ อุทกํฯ โอกปฺปนลกฺขณาติ อนุปวิสิตฺวา เอวเมตนฺติ กปฺปนลกฺขณาฯ อกลุสภาโว อกาลุสิยํ, อนาวิลภาโวติ อตฺโถฯ พุทฺธาทิวตฺถูนิ สทฺเธยฺยานิฯ สปฺปุริสูปเสวนสทฺธมฺมสวนโยนิโสมนสิการธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติโย โสตาปตฺติยงฺคานิฯ กุสลธมฺมานํ อาทาเน หตฺโถ วิย, สพฺพสมฺปตฺตินิปฺผาทเน วิตฺตํ วิย, อมตกสิผลผลเน พีชํ วิย ทฏฺฐพฺพาฯ

วีรภาโวติ เยน วีโร นาม โหติ, โส ธมฺโมติ อตฺโถฯ อนุพลปฺปทานํ ปคฺคโหฯ มคฺโค คนฺตพฺโพ โหติ, มคฺโค คโต, กมฺมํ กตฺตพฺพํ, กมฺมํ กตํ, อปฺปมตฺตโก อาพาโธ อุปฺปนฺโน, คิลานา วุฏฺฐิโต โหติ อจิรวุฏฺฐิโต เคลญฺญา, คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต น ลภติ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูริํ, ลภติ…เป.… ปาริปูรินฺติ เอตานิ อนุรูปปจฺจเวกฺขณาสหิตานิ อฏฺฐ วีริยารมฺภวตฺถูนิ ตํมูลกานิ วา ปจฺจเวกฺขณานิฯ

จิรกตาทิอารมฺมณํ อุปคนฺตฺวา ฐานํ, อนิสฺสชฺชนํ วา อารมฺมณสฺส อุปฏฺฐานํฯ อุทเก อลาพุ วิย อารมฺมณํ ปิลวิตฺวา คนฺตุํ อปฺปทานํ ปาสาณสฺส วิย นิจฺจลสฺส อารมฺมณสฺส ฐปนํ สารณํ อสมฺมุฏฺฐตากรณํ อปิลาปนํฯ อปิลาเป กโรติ อปิลาเปติฯ คติโยติ นิปฺผตฺติโย สมฺภวโต ผลโต จฯ อปโร นโยติ รสาทิทสฺสนตฺถํ อารทฺธํฯ สมฺโมสปจฺจนีกํ กิจฺจํ อสมฺโมโส, น สมฺโมสาภาวมตฺตํฯ สติยา วตฺถุภูตา กายาทโย กายาทิสติปฏฺฐานา, สติโยเยว วา ปุริมา ปจฺฉิมานํ ปทฏฺฐานํฯ

วิกฺเขปสฺส อุทฺธจฺจสฺสฯ ปญฺญาเปตีติ ปกาเรหิ ชานาเปติฯ เอกาโลกา โหตีติ วิปสฺสนุปกฺกิเลโสภาสํ สนฺธายาหฯ