กมฺมปถสํสนฺทนกถาวณฺณนา

กมฺมปถปฺปตฺตานํ ทุสฺสีลฺยาทีนํ อสํวรานํ ตถา ทุจฺจริตานญฺจ อกุสลกมฺมปเถหิ กมฺมปถปฺปตฺตานเมว จ สุสีลฺยาทีนํ สํวรานํ ตถา สุจริตานญฺจ กุสลกมฺมปเถหิ อตฺถโต นานตฺตาภาวทสฺสนํฯ อถ วา เตสํ ผสฺสทฺวาราทีหิ อวิโรธภาเวน ทีปนํ กมฺมปถสํสนฺทนนฺติ เกจิ วทนฺติ , ตเทตํ วิจาเรตพฺพํฯ น หิ ปญฺจผสฺสทฺวารปญฺจอสํวรทฺวารปญฺจสํวรทฺวาเรสุ อุปฺปนฺนานํ อสํวรานํ สํวรานญฺจ กมฺมปถตา อตฺถิ ปาณาติปาตาทีนํ ปรสนฺตกวตฺถุโลภปรสตฺตารมฺมณพฺยาปาทอเหตุกทิฏฺฐิอาทีนญฺจ เตสุ ทฺวาเรสุ อนุปฺปตฺติโตฯ ติวิธกอายทุจฺจริตาทีนิ จ กมฺมปถาติ ปากฏา เอวาติ กิํ เตสํ กมฺมปเถหิ นานตฺตาภาวทสฺสเนน, น จ ทุจฺจริตานํ สุจริตานญฺจ ผสฺสทฺวาราทิวเสน อุปฺปตฺติ ทีปิตา, นาปิ อสํวรานํ สํวรานญฺจ ยโต เตสํ ผสฺสทฺวาราทีหิ อวิโรธภาเวน ทีปนา สิยา, เกวลํ ปน ผสฺสทฺวาราทิวเสน อุปฺปนฺนานํ อสํวรานํ สํวรานญฺจ กายกมฺมาทิตา ทีปิตาฯ ยทิ จ เอตฺตกํ กมฺมปถสํสนฺทนํ, ‘‘อกุสลํ กายกมฺมํ ปญฺจผสฺสทฺวารวเสน นุปฺปชฺชตี’’ติอาทิ กมฺมปถสํสนฺทนํ น สิยาฯ เอสาปิ ฉผสฺสทฺวาราทีหิ อวิโรธทีปนาติ เจ, วุตฺตเมว ปการนฺตเรน ทสฺเสตุํ ‘‘อถ วา’’ติ น วตฺตพฺพํฯ สมุจฺจยตฺเถ จ อถ วา-สทฺเท กมฺมปถปฺปตฺตาเนว ทุสฺสีลฺยาทีนิ กายกมฺมาทินาเมหิ วทนฺเตหิ มโนกมฺมสฺส ฉผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปตฺติ น วตฺตพฺพาฯ น หิ ตํ จกฺขุทฺวาราทิวเสน อุปฺปชฺชตีติฯ ยทิ จ กมฺมปถปฺปตฺตา เอว อสํวราทโย คหิตา, ทุจฺจริเตหิ อญฺเญสํ อสํวรานํ อภาวา เตสญฺจ ตํตํกมฺมภาวสฺส วุตฺตตฺตา ‘‘โจปนกายอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน อสํวโร อกุสลํ กายกมฺมเมว โหตี’’ติอาทิ น วตฺตพฺพํ สิยาฯ วุจฺจมาเน หิ ตสฺมิํ สงฺกโร สิยา, วจีมโนกมฺมานิปิ หิ กายทฺวาเร อุปฺปชฺชนฺติ, ตถา เสสทฺวาเรสุปิ กมฺมนฺตรานีติฯ

อถ ปน ทฺวารนฺตเร อุปฺปชฺชมานํ กมฺมนฺตรมฺปิ ตํทฺวาริกกมฺมเมว สิยา, ‘‘ติวิธํ กายทุจฺจริตํ อกุสลํ กายกมฺมเมวา’’ติอาทิ, ‘‘อกุสลํ กายกมฺมํ โจปนกายอสํวรทฺวารวเสน วาจาอสํวรทฺวารวเสน จ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทิ จ วิรุชฺเฌยฺยฯ ทุจฺจริตานญฺหิ อญฺญทฺวารจรณํ อตฺถิ, น จสฺส ทฺวารนฺตรุปฺปนฺนํ กมฺมนฺตรํ โหตีติฯ