อสํวโร หิ ทฺวารนฺตเร อุปฺปชฺชมาโนปิ สทฺวาเร เอวาติ วุจฺจติ, สทฺวารวเสน อุปฺปนฺโนติ จ, กมฺมํ อญฺญทฺวาเร อญฺญทฺวารวเสน จาติ เอวํ อวิรุทฺธํฯ

อถ วา เอตฺถาติ สุทฺธํ อสุทฺธนฺติ เอตํ อวิจาเรตฺวา เอตสฺมิํ โจปเนติ วุตฺตํ โหติฯ เอวํ สติ ทฺวารนฺตโรปลกฺขิตํ กมฺมปถภาวปฺปตฺตตาย วจีมโนกมฺมํ โจปนกายอสํวรทฺวาเร อุปฺปนฺนํ, เสสํ สพฺพํ ตํทฺวารุปฺปนฺนากุสลํ วิย ‘‘โจปนกายอสํวโร’’ติ วุจฺจติฯ กมฺมปถภาวปฺปตฺติยา ทฺวารนฺตรุปฺปนฺนํ กายกมฺมญฺจ ตถา น วุจฺจตีติ กมฺมปถสํสนฺทนวิโรโธ สิยา, ตทวิโรธํ ตตฺเถว วกฺขามฯ สีลสํวราทโย ปญฺจ นิกฺเขปกณฺเฑ อาวิ ภวิสฺสนฺติฯ ตตฺถ ญาณสํวเร ปจฺจยสนฺนิสฺสิตสีลสฺส, วีริยสํวเร จ อาชีวปาริสุทฺธิยา อนฺโตคธตา ทฏฺฐพฺพาฯ

อกุสลกมฺมปถกถาวณฺณนา

สรเสเนว จ ปตนสภาวสฺส ปาณสฺส อนฺตรา เอว อตีว ปาตนํ อติปาโต, สณิกํ ปติตุํ อทตฺวาว สีฆํ ปาตนนฺติ อตฺโถฯ อติกฺกมฺม วา สตฺถาทีหิ อภิภวิตฺวา ปาตนํ อติปาโตฯ ปโยควตฺถุมหนฺตตาทีหิ มหาสาวชฺชตา เตหิ ปจฺจเยหิ อุปฺปชฺชมานาย เจตนาย พลวภาวโตฯ ยถาวุตฺตปจฺจยวิปริยาเยปิ ตํตํปจฺจเยหิ อุปฺปชฺชมานาย เจตนาย พลวาพลววเสเนว อปฺปสาวชฺชมหาสาวชฺชตา เวทิตพฺพาฯ อิทฺธิมโย กมฺมวิปากชิทฺธิมโย ทาฐาโกฏิกาทีนํ วิยฯ

โคตฺตรกฺขิตา สโคตฺเตหิ รกฺขิตาฯ ธมฺมรกฺขิตา สหธมฺมิเกหิ รกฺขิตาฯ สสามิกา สารกฺขาฯ ยสฺสา คมเน รญฺญา ทณฺโฑ ฐปิโต, สา สปริทณฺฑาฯ อตฺถภญฺชโกติ กมฺมปถปฺปตฺตํ วุตฺตํฯ กมฺมปถกถา เหสาติฯ อตฺตโน สนฺตกํ อทาตุกามตายาติอาทิ มุสาวาทสามญฺญโต วุตฺตํฯ หสาธิปฺปาเยน วิสํวาทนปุเรกฺขารสฺเสว มุสาวาโทฯ สุญฺญภาวนฺติ ปีติวิรหิตตาย ริตฺตตํฯ อตฺถวิปนฺนตาย น หทยงฺคมาฯ อคฺคณฺหนฺเตติ อสทฺทหนฺเต กมฺมปถเภโท น โหติฯ โย โกจิ ปน สมฺผปฺปลาโป ทฺวีหิ สมฺภาเรหิ สิชฺฌตีติฯ อตฺตโน ปริณามนํ จิตฺเตเนวาติ เวทิตพฺพํฯ มิจฺฉา ปสฺสตีติ วิตถํ ปสฺสติฯ

โกฏฺฐาสโตติ ผสฺสปญฺจมกาทีสุ จิตฺตงฺคโกฏฺฐาเสสุ เย โกฏฺฐาสา โหนฺติ, ตโตติ อตฺโถฯ นนุ จ เจตนา กมฺมปเถสุ น วุตฺตาติ ปฏิปาฏิยา สตฺตนฺนํ กมฺมปถภาโว น ยุตฺโตติ? น, อวจนสฺส อญฺญเหตุตฺตาฯ น หิ เจตนาย อกมฺมปถตฺตา กมฺมปถราสิมฺหิ อวจนํ, กทาจิ ปน กมฺมปโถ โหติ, น สพฺพทาติ กมฺมปถภาวสฺส อนิยตตฺตา อวจนํฯ ยทา ปน กมฺมปโถ โหติ, ตทา กมฺมปถราสิสงฺคโห น นิวาริโตติฯ ‘‘ปญฺจ สิกฺขาปทา ปริตฺตารมฺมณา เอวา’’ติ เอเตน อทินฺนาทานาทีนํ สตฺตารมฺมณภาววิโรธํ ‘‘สตฺตสงฺขาเต สงฺขาเร เอว อารพฺภ ปวตฺติโต’’ติ สยเมว ปริหริสฺสติฯ ‘‘นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ ปวตฺตมานา ทิฏฺฐิ เตภูมกธมฺมวิสยาวาติ สงฺขารารมฺมณตา วุตฺตาฯ วิปากนิสฺสนฺทผลานิ ยถากฺกมํ นิรยาทิวิปากทุคฺคตตาทีนิฯ

อกุสลกมฺมปถกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กุสลกมฺมปถกถาวณฺณนา

ปาณาติปาตาทีหิ ปน วิรติโยติ เอตํ ยาหิ วิรตีหิ สมฺปยุตฺตา เจตนา ‘‘กายวจีกมฺมานี’’ติ วุจฺจนฺติ, ตาสญฺจ กมฺมปถภาโว ยุตฺโตติ กตฺวา วุตฺตํฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘ปฏิปาฏิยา สตฺต เจตนาปิ วฏฺฏนฺติ วิรติโยปี’’ติฯ อลฺลสสมํสนฺติ ชีวมานกสสมํสํฯ โวโรเปตา หุตฺวา นาภิชานามิฯ ทุสฺสีลฺยาทารมฺมณา ตทารมฺมณาฯ ชีวิตินฺทฺริยาทิอารมฺมณา กถํ ทุสฺสีลฺยาทีนิ ปชหนฺตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อนภิชฺฌา…เป.… วิรมนฺตสฺสาติ อภิชฺฌํ ปชหนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ น หิ มโนทุจฺจริตา วิรติ อตฺถิ อนภิชฺฌาทีเหว ตปฺปหานโตฯ