เมนู

สทฺโท จ อโสตวิญฺเญยฺโย จาติ วิรุทฺธเมตนฺติ ปน ปฏิกฺเขโป เวทิตพฺโพฯ วิญฺญตฺติปจฺจยา ฆฏฺฏนา วิญฺญตฺติฆฏฺฏนาฯ วิญฺญตฺติ เอว วาฯ ฆฏฺฏนาการปฺปวตฺตภูตวิกาโร หิ ‘‘ฆฏฺฏนา’’ติ วุตฺโตฯ สงฺฆฏฺฏเนน สเหว สทฺโท อุปฺปชฺชติ, น ปุพฺพาปรภาเวนฯ ปถวีธาตุยาติ อิทํ วาโยธาตุยา วิย จาลนํ ปถวีธาตุยา สงฺฆฏฺฏนํ กิจฺจํ อธิกนฺติ กตฺวา วุตฺตํ, วิการสฺส จ ตปฺปจฺจยภาโว วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ ตพฺพิการานญฺหิ ภูตานํ อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจยภาโวติฯ อญฺญมฺปิ สพฺพํ วิธานํ กายวิญฺญตฺติยํ วิย เวทิตพฺพํฯ

ติสมุฏฺฐานิกกายํ…เป.… น ลพฺภติฯ น หิ จาลนํ อุปาทินฺนฆฏฺฏนนฺติฯ จาลนญฺหิ เทสนฺตรุปฺปาทนปรมฺปรตา, ฆฏฺฏนํ ปจฺจยวิเสเสน ภูตกลาปานํ อาสนฺนตรุปฺปาโทติฯ อุปตฺถมฺภนกิจฺจมฺปิ นตฺถีติ อุปตฺถมฺภเนน วินา ปฐมจิตฺตสมุฏฺฐานาปิ ฆฏฺฏนากาเรน ปวตฺตตีติ ฆฏฺฏนตฺถํ อุปตฺถมฺภเนน ปโยชนํ นตฺถิ, ลทฺธาเสวเนน จิตฺเตเนว ฆฏฺฏนสฺส พลวภาวโต จาติ อธิปฺปาโยฯ อุปตฺถมฺภนํ นตฺถิ อตฺถีติ วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ

วจีกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มโนกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา

อยํ นาม เจตนา กมฺมํ น โหตีติ น วตฺตพฺพาติ อิทํ ยสฺส ทฺวารํ มโน, ตํทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ กปฺเปตีติ ‘‘ตฺวํ ผุสนํ กโรหิ, ตฺวํ เวทยิต’’นฺติ เอวํ กปฺเปนฺตํ วิย ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ ปกปฺปนญฺจ ตเทวฯ กิํ ปิณฺฑํ กโรตีติ อายูหนตฺถวเสน ปุจฺฉติฯ ผสฺสาทิธมฺเม หิ อวิปฺปกิณฺเณ กตฺวา สกิจฺเจสุ ปวตฺตนํ อายูหนํ, ตตฺเถว พฺยาปารณํ เจตยนํ, ตถากรณํ อภิสงฺขรณนฺติฯ เตภูมกสฺเสว คหณํ โลกุตฺตรกมฺมสฺส กมฺมกฺขยกรตฺตาฯ

มโนกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กมฺมกถาวณฺณนา

เจตยิตฺวา กมฺมํ กโรตีติ เอตฺถ ยสฺมา ปุริมเจตนาย เจตยิตฺวา สนฺนิฏฺฐานกมฺมํ กโรติ, ตสฺมา เจตนาปุพฺพกํ กมฺมํ ตํเจตนาสภาวเมวาติ เจตนํ อหํ กมฺมํ วทามีติ อตฺโถฯ อถ วา สมานกาลตฺเตปิ การณกิริยา ปุพฺพกาลา วิย วตฺตุํ ยุตฺตา, ผลกิริยา จ อปรกาลา วิยฯ ยสฺมา จ เจตนาย เจตยิตฺวา กายวาจาหิ โจปนกิริยํ มนสา จ อภิชฺฌาทิกิริยํ กโรติ, ตสฺมา ตสฺสา กิริยาย การิกํ เจตนํ อหํ กมฺมํ วทามีติ อตฺโถฯ กาเย วาติ กายวิญฺญตฺติสงฺขาเต กาเย วาฯ สตีติ ธรมาเน, อนิโรธิเต วาฯ กายสมุฏฺฐาปิกา เจตนา กายสญฺเจตนาฯ เอตฺถ จ สุขทุกฺขุปฺปาทเกน กมฺเมน ภวิตพฺพํ, เจตนา จ สุขทุกฺขุปฺปาทิกา วุตฺตาติ ตสฺสา กมฺมภาโว สิทฺโธ โหติฯ สญฺเจตนิยนฺติ สญฺเจตนสภาววนฺตํฯ สมิทฺธิตฺเถเรน ‘‘สญฺเจตนิยํ, อาวุโส…เป.… มนสา สุขํ โส เวทยตี’’ติ (ม. นิ. 3.300; กถา. 539) อวิภชิตฺวา พฺยากโตฯ สุขเวทนียนฺติอาทินา ปน วิภชิตฺวา พฺยากาตพฺโพ โส ปญฺโห, ตสฺมา สมฺมา พฺยากโต นาม น โหติฯ อิตรทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ยถา ปน สุตฺตานิ ฐิตานิ, ตถา โจปนกิริยานิสฺสยภูตา กายวาจา อภิชฺฌาทิกิริยานิสฺสโย จ มโนทฺวารานิ, ยาย ปน เจตนาย เตหิ กายาทีหิ กรณภูเตหิ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยํ กโรนฺติ วาสิอาทีหิ วิย เฉทนาทิํ, สา เจตนา กมฺมนฺติ ทฺวารปฺปวตฺติยมฺปิ กมฺมทฺวาราเภทนญฺจ กมฺมทฺวารววตฺถานญฺจ ทิสฺสติ, เอวญฺจ สติ ‘‘กาเยน เจ กตํ กมฺม’’นฺติอาทิคาถาโย (ธ. ส. อฏฺฐ. 1 กายกมฺมทฺวาร) อติวิย ยุชฺชนฺติฯ

โลกุตฺตรมคฺโค อิธ โลกิยกมฺมกถายํ อนธิปฺเปโตปิ ภชาปิยมาโน ตีณิ กมฺมานิ ภชติฯ มเนน ทุสฺสีลฺยนฺติ กายิกวาจสิกวีติกฺกมวชฺชํ สพฺพํ อกุสลํ สงฺคณฺหาติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิสงฺกปฺปวายามสติสมาธิํ วาฯ ตมฺปิ เจตํ ‘‘มนสา สํวโร สาธู’’ติ (สํ. นิ. 1.116; ธ. ป. 361) วุตฺตสฺส สํวรสฺส ปฏิปกฺขวเสน วุตฺตํ, น สีลวิปตฺติวเสนฯ น หิ สา มานสิกา อตฺถีติ มคฺคสฺเสว ภชาปนํ มหาวิสยตฺตาฯ โพชฺฌงฺคา หิ มโนกมฺมเมว ภเชยฺยุํ, น จ น สกฺกา มคฺคภชาปเนเนว เตสํ ภชาปนํ วิญฺญาตุนฺติฯ