กายกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา

อิมสฺส ปนตฺถสฺสาติ กมฺมทฺวารานํ อญฺญมญฺญสฺมิํ อนิยตตาย ‘‘ทฺวาเร จรนฺติ กมฺมานี’’ติอาทินา ปกาสนตฺถํฯ ปญฺจ วิญฺญาณานีติ เอตฺถ ฉฏฺฐสฺส วิญฺญาณสฺส ตสฺส จ ทฺวารสฺส อนุทฺเทโส ทฺวารทฺวารวนฺตานํ สหาภาวาฯ นิยตรูปรูปวเสน จตุสมุฏฺฐานิกกายา วุตฺตาติ สทฺทสฺส วิการรูปาทีนญฺจ อสงฺคโหฯ

ปฐมชวนสมุฏฺฐิตา วาโยธาตุ ยทิปิ ตสฺมิํ ขเณ รูปานํ เทสนฺตรุปฺปตฺติเหตุภาเวน จาเลตุํ น สกฺโกติ, ตถาปิ วิญฺญตฺติวิการสหิตาว สา เวทิตพฺพาฯ ทสสุ หิ ทิสาสุ ยํ ทิสํ คนฺตุกาโม องฺคปจฺจงฺคานิ วา ขิปิตุกาโม, ตํทิสาภิมุขาเนว รูปานิ สา สนฺถมฺเภติ สนฺธาเรติ จาติ ตทภิมุขภาววิการวตี โหติ, อธิปฺปายสหภาวี จ วิกาโร วิญฺญตฺตีติฯ เอวญฺจ กตฺวา อาวชฺชนสฺสปิ วิญฺญตฺติสมุฏฺฐาปกภาโว ยถาธิปฺปายวิการรูปุปฺปาทเนน อุปปนฺโน โหติ, ยโต พาตฺติํส จิตฺตานิ รูปิริยาปถวิญฺญตฺติชนกานิ วุตฺตานีติฯ โยชนํ คโต, ทสโยชนํ คโตติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชาเปติ อเนกสหสฺสวารํ อุปฺปนฺนาฯ

วาโยธาตุยา…เป.… ปจฺจโย ภวิตุนฺติ ถมฺภนจลเนสุ วาโยธาตุยา ปจฺจโย ภวิตุํ สมตฺโถ จิตฺตสมุฏฺฐานมหาภูตานํ เอโก อาการวิเสโส อตฺถิ, อยํ วิญฺญตฺติ นามฯ เตสญฺหิ ตทาการตฺตา วาโยธาตุ ถมฺเภติ จาเลติ จาติฯ น จิตฺตสมุฏฺฐานาติ เอเตน ปรมตฺถโต อภาวํ ทสฺเสติฯ น หิ รูปํ อปฺปจฺจยํ อตฺถิ, น จ นิพฺพานวชฺโช อตฺโถ นิจฺโจ อตฺถีติฯ วิญฺญตฺติตายาติ วิญฺญตฺติวิการตายฯ จิตฺตสมุฏฺฐานภาโว วิย มหาภูตวิการตาย อุปาทารูปภาโว จ อธิปฺเปโตติ เวทิตพฺโพฯ

กายิกกรณนฺติ กายทฺวารปฺปวตฺตํ จิตฺตกิริยํ, อธิปฺปายนฺติ อตฺโถฯ กาเรติ มญฺเญติ เอเตน วณฺณคฺคหณานุสาเรน คหิตาย วิญฺญตฺติยา ยํ กรณํ วิญฺญาตพฺพํ, ตสฺส วิชานเนน วิญฺญตฺติยา วิญฺญาตตฺตํ ทสฺเสติฯ น หิ วิญฺญตฺติรหิเตสุ รุกฺขจลนาทีสุ ‘‘อิทเมส กาเรตี’’ติ วิชานนํ โหตีติฯ จกฺขุวิญฺญาณสฺส หิ รูเป อภินิปาตมตฺตํ กิจฺจํ, น อธิปฺปายสหภุโน จลนวิการสฺส คหณํฯ