รูปาวจรารูปาวจรวิปากกถาวณฺณนา

[499] อนนฺตราเยนาติ ปริหานิปจฺจยวิรเหนฯ ปฏิปทาทิเภโทติ ปฏิปทารมฺมณเภโทฯ ตถา หิ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ ฌานํ อุปฺปาเทตฺวา ปุนปฺปุนํ สมาปชฺชนฺตสฺส ตํ ฌานํ ตํปฏิปทเมว โหติฯ เอตสฺมิํ อปริหีเน ตสฺส วิปาโก นิพฺพตฺตมาโน ตปฺปฏิปโทว ภวิตุํ อรหตีติฯ ฉนฺทาธิปเตยฺยาทิภาโว ปน ตสฺมิํ ขเณ วิชฺชมานานํ ฉนฺทาทีนํ อธิปติปจฺจยภาเวน โหติ, น อาคมนวเสนฯ ตถา หิ เอกเมว ฌานํ นานากฺขเณสุ นานาธิปเตยฺยํ โหติฯ จตุตฺถชฺฌานสฺเสว หิ จตุริทฺธิปาทภาเวน ภาวนา โหติ, ตสฺมา วิปากสฺส อาคมนวเสน ฉนฺทาธิปเตยฺยาทิตา น วุตฺตาฯ

รูปาวจรารูปาวจรวิปากกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โลกุตฺตรวิปากกถาวณฺณนา

[505] ยถา วฏฺฏํ อาจินติ, ตถา ตณฺหาทีหิ อภิสงฺขตํ โลกิยกมฺมํ อุปจิตนฺติ วุจฺจติ ฯ โลกุตฺตรํ ปน เอวํ น โหตีติ ตถา น วุตฺตํฯ สุทฺธาคมนวเสนาติ อนิมิตฺตาปฺปณิหิตนามทายเกหิ สคุณารมฺมเณหิ วิชฺชมาเนหิปิ ผลสฺส สุญฺญตนามทานทีปเน อคฺคหิตภาเวเนว อโวมิสฺเสนาติ อตฺโถฯ อาคมนโต สุญฺญตาปฺปณิหิตนามวโต มคฺคสฺส อาคมนียฏฺฐาเน ฐตฺวา อตฺตโน ผลสฺส นามตฺตยทานํ โยชิตํ, อิตรสฺสปิ ปน ตเถว โยเชตพฺพํฯ นยมตฺตทสฺสนญฺเหตํฯ สคุณารมฺมเณหิ ปน นามตฺตยวโต อนิจฺจานุปสฺสนานนฺตรสฺสปิ มคฺคสฺส อาคมนียฏฺฐาเน ฐตฺวา อตฺตโน ผลสฺส นามตฺตยทานํ น นิวาริตนฺติฯ วฬญฺชนกผลสมาปตฺติยา จ วิปสฺสนาคมนวเสน นามลาเภ มคฺคสฺส วิย อนิมิตฺตนามลาโภ น สิยาฯ ยถา ปน มคฺคานนฺตรสฺส วิย วฬญฺชนกผลสมาปตฺติยาปิ ฌานปฏิปทาเภโท โหติ, เอวํ สุญฺญตาทินามลาเภ สติ อนิมิตฺตนามญฺจ ลภตีติฯ อวูปสนฺตายาติ อิทํ เกนจิ อญฺเญน อนนฺตริตตฺตา ตาทิสาย เอว สทฺธาย…เป.… ปญฺญาย จ อนนฺตรปจฺจยภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตน ฉนฺทาทโยปิ อตฺตโน อนนฺตรสทิสานํ ฉนฺทาทีนํ อุปฺปาทกา อธิปติภูตา อธิปติภูเต เอว อุปฺปาเทนฺตีติ อิมมตฺถํ ทีเปติฯ

[555] กิเลสสมุจฺเฉทกสฺส มคฺคสฺส สมฺมาทิฏฺฐิอาทิกสฺส นิยฺยานิกสภาวสฺส ผเลนปิ ปฏิปฺปสฺสทฺธกิเลเสน นิยฺยานสภาเวเนว ภวิตพฺพํ, ตสฺมา ผเลปิ ‘‘มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺน’’นฺติ วุตฺตํฯ เอวญฺจ กตฺวา มคฺควิภงฺเค ผเลสุ จ อฏฺฐงฺคิโก ปญฺจงฺคิโก จ มคฺโค อุทฺธโฏ, เอวํ โพชฺฌงฺคาปีติฯ มคฺคํ อุปาทายาติ มคฺคสทิสตาย มคฺโคติ อิมมตฺถํ สนฺธายาหฯ

โลกุตฺตรวิปากกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อกุสลวิปากกถาวณฺณนา

[556] อิฏฺฐอิฏฺฐมชฺฌตฺเตสุ วิย น อนิฏฺฐอนิฏฺฐมชฺฌตฺเตสุ สนฺตีรณวิเสโส อตฺถิ, อนิฏฺฐารมฺมณเมว ปน อธิมตฺตํ มนฺทญฺจ เอวํ ทฺวิธา วุตฺตํฯ

อกุสลวิปากกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กิริยาพฺยากตํ

มโนธาตุจิตฺตวณฺณนา

[566] วาตปุปฺผนฺติ โมฆปุปฺผํฯ ตํ อจฺฉินฺเนปิ รุกฺเข น ผลติ, ฉินฺนรุกฺขปุปฺผํ ปน อจฺฉินฺเน ผเลยฺยฯ เอวํ อจฺฉินฺนภวมูลสฺสปิ ปวตฺตมานํ ยํ น ผลติ, ตํ วาตปุปฺผสทิสํฯ อิตรสฺเสว ปน ปวตฺตมานํ ฉินฺนรุกฺขปุปฺผสทิสํฯ ตญฺหิ อจฺฉินฺเน ภวมูเล ผเลยฺยาติฯ