ตติยจตุตฺถมคฺควณฺณนา

[362] มคฺคงฺคานิ น ปูเรนฺติ อกิจฺจกตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิยาติ อธิปฺปาโยฯ มาเรนฺโต คจฺฉตีติ หิ มคฺโค, น เจตาย มาเรตพฺพํ อตฺถีติฯ มานสฺส ทิฏฺฐิสทิสา ปวตฺติ อหมสฺมีติ ปวตฺตมานสฺส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ฐานํฯ อาโลกสฺเสว ปวตฺติกาโล วิยาติ จิรปฺปวตฺติํ สนฺธายาหฯ เอกเทสสามญฺเญน หิ ยถาธิปฺเปเตน อุปมา โหตีติฯ ขาเร วาติ กฏฺฐาทีนํ ขารจฺฉาริกายํฯ สมฺมทฺทิตฺวาติ กิเลเทตฺวาฯ ฉนฺโทติ ตณฺหาฯ อนุสโยติ ตณฺหา มานานุสโย จฯ เอตสฺมิญฺจ สุตฺเต อสมูหตสฺส คนฺธสฺส สมุคฺฆาฏนํ วิย อสมูหตมานาทิสมุคฺฆาตํ ทสฺเสนฺเตน อญฺญมญฺเญ กิเลเส ปชหตีติ ทสฺสิตนฺติ อานีตํ, น ยถาวุตฺตนเยน อุปมาย วุตฺตตฺตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ นิรนฺตรํ ปวตฺตมาเน จิตฺเต ตสฺส สํกิเลสโวทานกรา สาวชฺชานวชฺชา เจตสิกา อุปฺปชฺชมานา ตสฺสงฺคภูตา อวยวา วิย โหนฺตีติ ‘‘จิตฺตงฺควเสนา’’ติ วุตฺตํฯ

โลกุตฺตรกุสลวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กุสลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อกุสลปทํ

ธมฺมุทฺเทสวาโร

ปฐมจิตฺตกถาวณฺณนา

[365] กุสเล วุตฺตนยํ อนุคนฺตฺวา ยถานุรูปํ เวทิตพฺพตาย ‘‘วุตฺตนเยนา’’ติ อาหฯ คนฺตพฺพาภาวโตติ พุชฺฌิตพฺพาภาวโตฯ ทิฏฺฐิยา คตมตฺตนฺติ ทิฏฺฐิยา คติมตฺตํ คหณมตฺตํฯ อาสนฺนการณตฺตา อโยนิโสมนสิการสฺส วิสุํ คหณํ เอกนฺตการณตฺตา จฯ สติสํวโรติ อิธ สีตาทีหิ ผุฏฺฐสฺส อปฺปมชฺชนํ ขมนํ ทฏฺฐพฺพํฯ ปหานสํวโรติ วีริยสํวโรฯ

อสฺสาททสฺสนนฺติ อสฺสาททิฏฺฐิฯ ผลฏฺเฐน ปจฺจุปฏฺฐาเนน อสมฺมาปฏิปตฺติปจฺจุปฏฺฐาโนโมโห, สมฺมาปฏิปตฺติปฏิปกฺขภาวคฺคหณากาโร วาฯ สพฺพสฺส โลภสฺส อภิชฺฌาภาเว สติปิ วิเสสยุตฺตาย อภิชฺฌาย กมฺมปถปฺปตฺตาย อิธุปฺปชฺชมานาย ลกฺขณาทิํ ทสฺเสตุํ ‘‘สา ปรสมฺปตฺตีน’’นฺติอาทิมาหฯ อตฺตโน ปริณามนสฺส ปุเรจาริกา ตณฺหาภิรติ อภิรติฯ

อนุปปริกฺขา โมโหฯ โมหวเสน หิ ทิฏฺฐิวเสน วา อวตฺถุสฺมิํ สานุนโย อธิโมกฺโข อุปฺปชฺชตีติฯ อสติยจิตฺเตติ อหิริกาทีหิ อารกฺขรหิตจิตฺเตฯ สติรหิตตฺตา สติปฏิปกฺขตฺตา จาติ เอเตน สติรหิตา สติปฏิปกฺขา จ อกุสลา ขนฺธา เอว มิจฺฉาสตีติ ทสฺเสติฯ เต ปน อุปนาหาทิปฺปวตฺติยํ จิรกตาทิสลฺลกฺขเณ ปฏุสญฺญาสมฺปยุตฺตา ทฏฺฐพฺพาฯ สทรถาทิภาโว อวิเสเสน กิเลสสมฺปโยคโต วุตฺโต ลหุตาทิเอกนฺตปฏิปกฺขานํ ถินมิทฺธาทีนํ เกสญฺจิ อิธ อภาวาฯ อวูปสโมติ อสนฺนิสินฺนสพฺภาวมาหฯ อนวฏฺฐานรสนฺติ จลนกิจฺจํฯ เจตโส อวูปสเมติ นิปฺผาเทตพฺเพ ปโยชเน ภุมฺมํ, อวูปสมปจฺจยภูตํ อารมฺมณํ วา ‘‘อวูปสโม’’ติ วุตฺตํฯ

ธมฺมุทฺเทสวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิทฺเทสวารกถาวณฺณนา

[377] สหชาตธมฺเมสุ อกมฺปนํ น โกสชฺเชสุ อกมฺปนํ วิย ตปฺปฏิปกฺขภาวโต ทฏฺฐพฺพํ, ตํตํปาปกิริยาย อุสฺสหนวเสน ปน ถิรตา ตตฺถ อกมฺปนํฯ

[381] ทิฏฺฐิยา วิรูปํ ผนฺทิตนฺติ ตถา ตถา สสฺสตาทิวเสน ปวตฺตา ทิฏฺฐิ เอว วุจฺจติฯ ตรนฺตีติ ติตฺเถ วิย ปิลวนฺติฯ วิปริเยสโตติ วตฺถุสฺส วิปรีตโตฯ

[390] สภาวปฏิจฺฉาทนวเสน ปกติอตฺตาทิอสนฺตคหณสฺส อนิจฺจาทีนํ นิจฺจาทิวิสมคหณสฺส จ สญฺญาทิวิปริเยสสฺส นิสฺสยตฺตา ‘‘อสนฺตํ อสมญฺจ พุชฺฌตี’’ติ วุตฺตํฯ

ทุติยจิตฺตวณฺณนา

[399] กิญฺจาปิ…เป.… ปรามสนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ ปุริมจิตฺเตน อวิเสสํ ทสฺเสติฯ อนุสฺสาหนาวสีทนภาเวน สํหตภาโว ถินํฯ