ปุญฺญกิริยวตฺถาทิกถาวณฺณนา

อปจิติ เอว อปจิติสหคตํ ปุญฺญกิริยาวตฺถุ ยถา ‘‘นนฺทิราคสหคตา’’ติฯ อปจิติ วา เจตนาสมฺปยุตฺตกธมฺมา กายวจีกิริยา วา, ตํสหิตา เจตนา อปจิติสหคตํฯ หิตผรเณนาติ เทสเก เมตฺตาผรเณน, ‘‘เอวํ เม หิตํ ภวิสฺสตี’’ติ ปวตฺเตน หิตจิตฺเตน วาฯ กมฺมสฺสกตาญาณํ ทิฏฺฐิชุกมฺมํฯ นิยมลกฺขณนฺติ มหปฺผลตานิยมสฺส ลกฺขณํฯ สีลมเย สงฺคหํ คจฺฉนฺติ จาริตฺตวเสนฯ อนวชฺชวตฺถุํ ปริจฺจชนฺโต วิย อพฺภนุโมทมาโนปิ ปรสฺส สมฺปตฺติยา โมทตีติ อพฺภนุโมทนา ทานมเย สงฺคหิตาฯ ภาเวนฺโตปีติ อสมตฺตภาวนํ สนฺธายาหฯ สมตฺตา หิ อปฺปนา โหตีติฯ อฏฺเฐว โกฏฺฐาเส กตฺวาติ เอกสฺส สตฺตสฺส เอกสฺมิํ ขเณ อุปฺปนฺนเมกํ ปฐมจิตฺตํ ทสฺเสตฺวา อญฺญานิ ตาทิสานิ อทสฺเสนฺเตน สพฺพานิ ตานิ สริกฺขฏฺเฐน เอกีกตานิ โหนฺติ, ตถา เสสานิปีติ เอวํ อฏฺฐ กตฺวาฯ

กามาวจรกุสลวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รูปาวจรกุสลํ

จตุกฺกนโย

ปฐมชฺฌานกถาวณฺณนา

[160] อุตฺตรปทโลปํ กตฺวา รูปภโว รูปนฺติ วุตฺโตฯ ฌานสฺส อมคฺคภาเวปิ สติ มคฺควจนํ อญฺญมคฺคภาวนิวารณตฺถนฺติ อิมสฺมิํ อตฺเถ มคฺคคฺคหณสฺส ปโยชนํ วุตฺตํ, น สพฺพสฺส กุสลชฺฌานสฺส มคฺคภาโวติฯ ตตฺถ มคฺคสฺส ภาวนาย สมยววตฺถานสฺส กตตฺตา อมคฺคภาวนาสมเย ปวตฺตานํ ผสฺสาทีนํ กุสลภาโว น ทสฺสิโต สิยา, ตสฺมา สพฺพสฺส มคฺคภาโว ทสฺเสตพฺโพติฯ อิโต อญฺโญ มคฺโค นตฺถีติ เอวํ อญฺญภูมิกวิธุโร สติ ปจฺจยนฺตเร รูปูปปตฺติชนกสภาโว วิปากธมฺมสภาโว วิย วิปากธมฺมวเสน สพฺพสมาโน มคฺคสทฺเทน วุตฺโตติ ทสฺเสตีติ เวทิตพฺพํฯ กุสลํ ทานนฺติ อโลโภ ทฏฺฐพฺโพฯ อถ วา เจตนา ทานํ, ตํ วชฺเชตฺวา อิตเร ทฺเว เจตนาสมฺปยุตฺตกาติ วุตฺตาฯ วฏฺฏนฺตีติ มคฺคภาวโต ฌานวจเนน สงฺคเหตฺวา มคฺโคติ วตฺตุํ วฏฺฏนฺตีติ อตฺโถฯ โอกปฺปนาติ สทฺทหนาฯ อญฺญตฺถ ทิฏฺฐํ อตฺถํ ปริจฺจชิตฺวา ‘‘ชเนติ วฑฺเฒตี’’ติ อยมตฺโถ กสฺมา วุตฺโตติ นิรุปสคฺคสฺส อญฺญตฺถ เอวมตฺถสฺเสว ทิฏฺฐตฺตาติ อิมมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ปุน จปรํ อุทายี’’ติ (ม. นิ. 2.246 อาทโย) สุตฺตมาหฏํฯ เกสญฺจิ อริยานํ อริยมคฺเคน สิทฺธานิ อญฺญานิ จ ฌานานิ ภาวนาสภาวาเนวาติ เตสุปิ ภาเวนฺเตน สมยววตฺถานํ อิชฺฌตีติฯ