10. เววจนหารสมฺปาตวิภาวนา

[72] เยน เยน ปริวตฺตนหารสมฺปาเตน สุตฺตปฺปเทสตฺถา ปริวตฺเตตพฺพา, โส ปริวตฺตโน หารสมฺปาโตติ ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม เววจโน หารสมฺปาโต’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม เววจโน หารสมฺปาโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

‘‘กตเมสํ สุตฺตปฺปเทสตฺถานํ, สุตฺตปทานํ วา กตมานิ เววจนานี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยา ‘‘ตสฺมา…เป.… โคจโร’’ติ คาถา วุตฺตา, ตาย คาถาย ‘‘รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ ปเทน วุตฺตสฺส จิตฺตสฺส, ‘‘รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ เอตฺถ จิตฺตสฺส ปทสฺส วา ‘‘จิตฺตํ…เป.… วิชานิตตฺต’’นฺติ ยํ วจนํ วุตฺตํ, อิทํ วจนํ เววจนํ, ‘‘มานสํ หทย’’นฺติอาทิวจนมฺปิ (ธ. ส. 17, 63) จิตฺตสฺส เววจนํฯ ‘‘สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ เอตฺถ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส ‘‘เนกฺขมฺมสงฺกปฺโป อพฺยาปาทสงฺกปฺโป อวิหิํสาสงฺกปฺโป’’ติ ยํ วจนํ วุตฺตํ, อิทํ วจนํ เววจนํ, ‘‘ตกฺโก วิตกฺโก’’ติอาทิ (ธ. ส. 7) วจนมฺปิ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส เววจนํฯ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร’’ติ เอตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิปทสฺส ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิ นาม ปญฺญาสตฺถํ ปญฺญาขคฺโค ปญฺญารตนํ ปญฺญาปโตโท ปญฺญาปาสาโท’’ติ ยํ วจนํ วุตฺตํ, อิทํ วจนํ เววจนํ, ‘‘ปญฺญา ปชานนา วิจโย’’ติอาทิ (ธ. ส. 16) วจนมฺปิ สมฺมาทิฏฺฐิปทสฺส เววจนํฯ ‘‘ถินํ ถิยนา ถิยิตตฺตํ จิตฺตสฺส, จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา โอนาโห ปริโยนาโห อนฺโตสงฺโกโจ’’ติ (ธ. ส. 1162-1163) ยํ วจนํ วุตฺตํ, อิทํ วจนํ ถินสฺส เววจนํฯ ‘‘กายสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา กายาลสิยํ โสปฺปํ สุปนา สุปฺปิตตฺต’’นฺติ (ธ. ส. 1163) ยํ วจนํ วุตฺตํ, อิทํ วจนํ มิทฺธสฺส เววจนํฯ ‘‘ภิกฺขโก ภิกฺขู’’ติอาทิกํ (ปารา. 45; วิภ. 510) ยํ วจนํ วุตฺตํ, อิทํ วจนํ ภิกฺขุปทสฺส เววจนํฯ ‘‘ทุคฺคติ อปาโย วินิปาโต วฏฺฏทุกฺขํ สํสาโร’’ติอาทิกํ ยํ วจนํ วุตฺตํ, อิทํ วจนํ ทุคฺคติปทสฺส เววจนํฯ อิติ เววจนานิ นีหริตานิฯ

‘‘เอตฺตโกว เววจนหารสมฺปาโต ปริปุณฺโณ’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘นิยุตฺโต เววจโน หารสมฺปาโต’’ติ วุตฺตํฯ

เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน เววจนหารสมฺปาเตน เววจนานิ นีหริตานิ, โส โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต เววจนหารสมฺปาโต นิยุตฺโต ยถาสมฺภวํ นีหริตฺวา ยุชฺชิตพฺโพติ อตฺโถ คหิโตติฯ

อิติ เววจนหารสมฺปาเต สตฺติพลานุรูปา รจิตา

วิภาวนา นิฏฺฐิตาฯ

ปณฺฑิเตหิ ปน…เป.… คเหตพฺโพติฯ

11. ปญฺญตฺติหารสมฺปาตวิภาวนา

[73] เยน เยน เววจนหารสมฺปาเตน เววจนานิ นิทฺธาริตานิ, โส เววจนหารสมฺปาโต ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม ปญฺญตฺติหารสมฺปาโต’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม ปญฺญตฺติหารสมฺปาโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

‘‘กตมา สุตฺตปฺปเทสภูตา ปญฺญตฺติ กตเมสํ ธมฺมานํ ปญฺญตฺตี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ ปญฺญตฺติ สติยา ปทฏฺฐานสฺส รกฺขิตพฺพสฺส จิตฺตสฺส ปญฺญาปนโต สติยา ปทฏฺฐานปญฺญตฺติ นามฯ สติยา หิ รกฺขิตพฺพํ จิตฺตํ สติยา ปทฏฺฐานํ อธิฏฺฐานํ นามฯ เตนาห อฏฺฐกถายํ – ‘‘อธิฏฺฐหิตฺวา รกฺขนฺติยา สติยา รกฺขิยมานํ จิตฺตํ ตสฺสา อธิฏฺฐานํ วิย โหตี’’ติฯ ‘‘สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ ปญฺญตฺติ สมถสฺส ภาวนาย ปญฺญาปนโต สมถสฺส ภาวนาปญฺญตฺติ นามฯ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร, ญตฺวาน อุทยพฺพย’’นฺติ ปญฺญตฺติ ทสฺสนภูมิยา นิกฺเขปสฺส ปญฺญาปนโต นิกฺเขปปญฺญตฺติ นามฯ ‘‘ถินมิทฺธาภิภู ภิกฺขู’’ติ สมุทยสฺส อนวเสสปฺปหานสฺส ปญฺญาปนโต อนวเสสปฺปหานปญฺญตฺติ นามฯ ‘‘สพฺพา ทุคฺคติโย ชเห’’ติ ปญฺญตฺติ มคฺคสฺส อริยมคฺคสฺส ภาวนาย ปญฺญาปนโต ภาวนาปญฺญตฺติ นามฯ

‘‘เอตฺตโกว ปญฺญตฺติหารสมฺปาโต ปริปุณฺโณ’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘นิยุตฺโต ปญฺญตฺติหารสมฺปาโต’’ติ วุตฺตํฯ